Safha maliyeti ve kok üretiminde bir uygulama

Abstract

ÖZET : Bilindiği gibi işletmelerin üretim faaliyetleri için katlandıkları ve parasal olarak ölçülebilen fedakârlıklar maliyeti oluştururlar. Bu fedakârlıkların detaylandırılması, sınıflandırılması, irdelenmesi maliyet muhasebesi kavramı içerisinde yer alır. Tüm işletmelere uyacak tek bir maliyet sistemi bulmak oldukça zordur. İşletmelerin birim maliyetlerini bulma yön temleri, işletmelerin büyüklüğüne, ürün cinslerine ve üretim yöntemlerine göre değişir. Genellikle de temel olarak sipariş veya safha maliyet sistemi kullanılır. Bazen her ikisi iç içe geçmiş de olabilir. Özellikle sürekli ve benzer birimlerin üretiminin yapıldığı maliyetlerin departmanlar itibarıyla katlanıldığı cam, çimento, demir-çelik gibi ti re tim tesisleri safha maliyetinin uygulandığı sanayi dalı örnekleridir. Kok üretiminden başlayarak sıcak veya soğuk haddelenmiş mamul üretilme sine kadar çeşitli üretim safhalarını içeren entegre demir-çelik üretimi safha maliyet sistemine güzel bir örnektir. Kok fabrikasından üretilen kok bir sonraki üretim safhasında yani yüksek fırınlarda girdi hammadde olacak tır. Yüksek fırından üretilen sıvı pik ise, çelik üretimi için bir hammaddedir. Bir önceki safhanın üretimi, bir sonraki için girdi hammadde veya yarı mamul olmaktadır. Bu işlem sonuç ürün eldesine kadar sürdürülür. Doğal olarak maliyetleme yöntemi de üretim biçimiyle uyum içerisinde olmalıdır. Nitekim entegre demir-çelik tesisinde safha maliyeti kullanılmaktadır. Entegre demir-çelik tesisinde üretimin ilk safhasında yer alan kok fabrikası kömür olarak satın alınan enerjinin de en yoğun olarak tüketildiği bir birimdir. Temel üretimi yüksek fırınlar için gerekli olan kok'u üretmek o- lan bu birimde, kokgazı, katran, benzol, amonyum sülfat gibi yan ürünlerinelde edilmesi birim kok maliyetinin hesaplanmasını karmaşıklaştırmaktaciır. Genellikle bu tali ürünlerin bir kısmı piyasa satış fiyatı üzerinden değer lendirilirken, kokgazı ve katran gibi bir yakıt niteliğine sahip ürünler ise enerji değerlerine göre maliyetlendirilme işlemine dahil edilmektedir ler. Kok maliyetini ve dolayısıyle nihai mamulü etkileyen tali ürün kredi sinin hesaplanması oldukça önemlidir. Birim enerji değerlerine göre hesaplanmaya alınan kokgazı ve katran kredi değerlerinin belirlenmesinde önemli olan nokta birim enerji maliyetinin ne olması gerektiğidir. Bunun için ya üretimin ana girdisi olan kömür değeri ve enerjisi baz alınır ya da kokgazı ve katranın yerdeğiştirebileceği ya - kıt olan fuel-oil değeri ve enerjisi baz alınır. Kömür ve fuel-oil fiatla- rı dünya arz- talep dengesine göre değişim gösterir. Çeşitli kömürlerin kok laştırmada kullanılması kömür enerji değerinin sürekli değişim göstermesi ne yol açar. Fuel-oilin enerji değerinin sabit olması birim enerji maliye tinin hesaplanmasında fuel-oilin baz alınmasını avantajlı kılar. Kömür baz alınarak yapılan hesaplamalarda tali ürün kredisi, fuel oil ba zına göre daha düşük çıkar. Dolayısıyla birim kok maliyeti yüksek olur. Fu el oil baz alındığında ise, tali ürün kredisi yükseldiğinden birim kok ma liyeti de düşük olacaktır. Fakat asıl önemli konu, kokgazı ve katranın te siste fueloili ikame edici yakıt olarak kullanılmalarıdır. Dolayısıyla bun ların kredi değerlerinin hesaplanması için kullanılan birim enerji maliye ti için fuel oilin baz alınması daha doğru olacaktır.