Açık ekonomilerde ödemeler bilançosunun denkleşmesi sorunu

Abstract

V 11 ÖZET Bir ülkedeki ekonomik istikrar, ancak eşanlı iç ve dış denge sağlandığı takdirde mümkün olabilecektir. Bu çalışmada dış denge kavramı üzerinde durulmuştur. Ulusal paranın dış değerini ifade eden döviz kurları, dış dengenin sağlanması açısından da kritik bir fiyat olarak karşımızaçıkmaktadır.Buaçıdan,ülkelerin uygulayacakları döviz kuru sistemi oldukça önemli olacaktır. Döviz kuru sistemlerini, döviz kurlarının nasıl ve hangi güçler tarafından belirlendiği, kurlarda serbestçe ya da resmi kararlarla değişme olup olmayacağı veya hangi ölçülerde olabileceği gibi konularla ilgili kurallar bütünü olarak tanımlamak mümkündür. Döviz kuru sistemlerini sabit ve esnek döviz kuru sistemleri olarak iki ana gruba ayırabiliriz. Bu iki sistem uç sistemler olup, ülkeler tarafından, teoride anlaşıldığı şekliyle uygulanmaları oldukça güçtür. Bu nedenle karma sistemler diyebileceğimiz ve iki uç sistemin de özelliklerini taşıyan uygulamalar ortaya çıkmıştır. Sabit döviz kuru sistemi, belirli bir zaman aralığında, döviz arz ve talebinde değişmeler olsa bile döviz kurunun değişmeden kaldığı uygulamalar bütünüdür. Bu amaçla ulusal para, başka bir paraya veya para sepetine ya da altına bağlanabilmektedir. Sabit döviz kuru sisteminin en iyi uygulaması altın para standardı ile hayat bulmuştur. Bu sistemde ulusal para bir parite üzerinden altına bağlanmaktadır. Altın para sisteminin en önemli sonucu, dış ticarete herhangi bir sınırlama getirilmemesi durumunda ülkenin ödemeler dengesinin kendiliğinden, herhangi bir müdahale olmaksızın sağlanmasıdır.Ayarlanabilir sabit kur modeline dayanan Bretton Woods sistemi bütün IMF üyesi ülkelerin paralarını ABD Dolarına bağlamaları ile oluşan bir uygulamadır. Bu sistemde ABD Doları ise altına bağlanmıştır. Döviz kurları tesbit edilen bir alî ve üst sınır içerisinde piyasa koşullarına göre dalgalanabilirken, bu sınırlar aşıldığı zaman pi}'asaya müdahale edilmektedir. Breîton Woods sistemi 1944-1973 döneminde yürürlükte kalmıştır. Esnek Döviz kuru sisteminde ise döviz kurları her hangi bir müdahale olmaksızın, döviz piyasasında döviz arzı ve talebine bağlı olarak belirlenmektedir. Tartışılmakla birlikte, uygulamada, esnek kur sisteminde yapılacak müdahalelerin, döviz kurlarının, temel değişkenlerce belirlenen uzun dönemli trendini engelleyici nitelikte olmaması koşuluyla benimsenebiîeceği düşünülmektedir. Esnek döviz kuru sistemleri, bu müdahalelerin niteliği ve yoğunluğuna göre çok farklı şekillerde sınıflandırılmıştır. Esnek döviz kuru sistemini savunanlar, bu rejimin bir çok avantajı beraberinde getireceğini iddia etmektedirler. Bunlara göre, esnek döviz kuru sistemi, piyasa ekonomisinin özelliklerini yansıtmakta, iç ekonomik politikaların uygulanmasında ülkelere bağımsızlık sağlamakta, ekonomiyi dış şoklardan korumakta, ülkenin dış rezerv ihtiyacını azaltmakta ve karşılaştırmalı üstünlüklere uygun ticari yapının oluşmasına katkıda bulunmaktadır. Bu sistem ayrıca, dış dengenin döviz kuru mekanizması ile kendiliğinden oluşmasını sağlamakta ve piyasa koşullarına göre sık sık değiştiği için de daha istikrarlı olduğu söylenmekte /re uygulamasının da kolay olması bir avantaj olarak görülmektedir. Esnek döviz kuru sisteminin karşısında olanlar bu sistemi eleştirmişlerdir. Bunlara göre de, esnek döviz kurları, istikrar bozucu spekülasyona yol açmakta.V 11 ÖZET Bir ülkedeki ekonomik istikrar, ancak eşanlı iç ve dış denge sağlandığı takdirde mümkün olabilecektir. Bu çalışmada dış denge kavramı üzerinde durulmuştur. Ulusal paranın dış değerini ifade eden döviz kurları, dış dengenin sağlanması açısından da kritik bir fiyat olarak karşımızaçıkmaktadır.Buaçıdan,ülkelerin uygulayacakları döviz kuru sistemi oldukça önemli olacaktır. Döviz kuru sistemlerini, döviz kurlarının nasıl ve hangi güçler tarafından belirlendiği, kurlarda serbestçe ya da resmi kararlarla değişme olup olmayacağı veya hangi ölçülerde olabileceği gibi konularla ilgili kurallar bütünü olarak tanımlamak mümkündür. Döviz kuru sistemlerini sabit ve esnek döviz kuru sistemleri olarak iki ana gruba ayırabiliriz. Bu iki sistem uç sistemler olup, ülkeler tarafından, teoride anlaşıldığı şekliyle uygulanmaları oldukça güçtür. Bu nedenle karma sistemler diyebileceğimiz ve iki uç sistemin de özelliklerini taşıyan uygulamalar ortaya çıkmıştır. Sabit döviz kuru sistemi, belirli bir zaman aralığında, döviz arz ve talebinde değişmeler olsa bile döviz kurunun değişmeden kaldığı uygulamalar bütünüdür. Bu amaçla ulusal para, başka bir paraya veya para sepetine ya da altına bağlanabilmektedir. Sabit döviz kuru sisteminin en iyi uygulaması altın para standardı ile hayat bulmuştur. Bu sistemde ulusal para bir parite üzerinden altına bağlanmaktadır. Altın para sisteminin en önemli sonucu, dış ticarete herhangi bir sınırlama getirilmemesi durumunda ülkenin ödemeler dengesinin kendiliğinden, herhangi bir müdahale olmaksızın sağlanmasıdır.Ayarlanabilir sabit kur modeline dayanan Bretton Woods sistemi bütün IMF üyesi ülkelerin paralarını ABD Dolarına bağlamaları ile oluşan bir uygulamadır. Bu sistemde ABD Doları ise altına bağlanmıştır. Döviz kurları tesbit edilen bir alî ve üst sınır içerisinde piyasa koşullarına göre dalgalanabilirken, bu sınırlar aşıldığı zaman pi}'asaya müdahale edilmektedir. Breîton Woods sistemi 1944-1973 döneminde yürürlükte kalmıştır. Esnek Döviz kuru sisteminde ise döviz kurları her hangi bir müdahale olmaksızın, döviz piyasasında döviz arzı ve talebine bağlı olarak belirlenmektedir. Tartışılmakla birlikte, uygulamada, esnek kur sisteminde yapılacak müdahalelerin, döviz kurlarının, temel değişkenlerce belirlenen uzun dönemli trendini engelleyici nitelikte olmaması koşuluyla benimsenebiîeceği düşünülmektedir. Esnek döviz kuru sistemleri, bu müdahalelerin niteliği ve yoğunluğuna göre çok farklı şekillerde sınıflandırılmıştır. Esnek döviz kuru sistemini savunanlar, bu rejimin bir çok avantajı beraberinde getireceğini iddia etmektedirler. Bunlara göre, esnek döviz kuru sistemi, piyasa ekonomisinin özelliklerini yansıtmakta, iç ekonomik politikaların uygulanmasında ülkelere bağımsızlık sağlamakta, ekonomiyi dış şoklardan korumakta, ülkenin dış rezerv ihtiyacını azaltmakta ve karşılaştırmalı üstünlüklere uygun ticari yapının oluşmasına katkıda bulunmaktadır. Bu sistem ayrıca, dış dengenin döviz kuru mekanizması ile kendiliğinden oluşmasını sağlamakta ve piyasa koşullarına göre sık sık değiştiği için de daha istikrarlı olduğu söylenmekte /re uygulamasının da kolay olması bir avantaj olarak görülmektedir. Esnek döviz kuru sisteminin karşısında olanlar bu sistemi eleştirmişlerdir. Bunlara göre de, esnek döviz kurları, istikrar bozucu spekülasyona yol açmakta.olgusu ile tanışan ekonomimiz. 1989 yılında 32 sayılı kararın alınması ile uluslararası kısa vadeli sermaye hareketlerinin ya da diğer adıyla sıcak paranın cazibesine kapılmıştır. Bu iki olgu, uzun vadeli dış borç stoğunun ve reel ekonomideki dengesizliklerin giderek hızlandığı 1994 yılında Türk ekonomisinde önemli dalgalanmalara neden olmuştur. V