Kazakistan`daki Alaş Milli Kurtuluş Hareketi ve Türkiye`deki Milli Kurtuluş Hareketi ile mukayesesi (1917-1923)

Abstract

ÖZET `Alaş` hareketi, XVIII.yy'da Kazak hanlıklarının Rus himayesini kabul etmesi ile Rusların Kazak topraklarını işgal ederek uzun yıllar boyunca sürdürdükleri sömürge politikasına karşı bir tepki olarak meydana gelmiştir. Kazak tarihine baktığımızda Çar hükümetinin sömürgesine karşı Kazak topraklarının çeşitli bölgelerinde çıkan ayaklanmaları, Sırım Datov, İsatay Taymanov ve Mahambet Ötemişoğlu, Kenesarı Kasımov'un hareketleriyle görmek mümkündür. Fakat bu ayaklanmalar sadece mensupları oldukları Cuz'un Kazaklarını kapsamış, başka bir deyimle genel itibariyle bölgesel olmuştur denilebilir. XX.yy'm başında tüm Rus imparatorluğunda cereyan eden olaylarla paralel olarak Kazakistan'da vuku bulan ve `Alaş` hareketi olarak nitelendirebileceğimiz Kazak milli kurtuluş hareketinin amacı ise öncelikle tüm Kazak halkını birleştirerek bütün halkın gücüyle Kazak halkını sömürgeden kurtarmak ve muhtar bir devlet kurmak olmuştur. Yani `Alaş` hareketinin öncekilerden en önemli özelliği toprak bütünlüğünü sağlayarak hür ve müstakil şekilde yaşamak idi. Bu bağlamda Alaşçıların Tüm Kazak Kurultaylarını düzenleyerek Kazak halkının tarihinde ilk olarak siyasi partisinin kurulduğunu ilan etmesi, Rus halkı ile eşit haklara sahip Rusya Federasyonu'na bağlı bir muhtar devlet yapısını oluşturmaya çabalamaları ise `Alaş` hareketine ayrı bir önem kazandırmaktadır. Kazak milli kurtuluş hareketinin ilk sinyalleri 1 905-1 907'deki Birinci Rus İhtilalinden sonra verilmiş ve 1917'deki bölgesel kongreler ve Tüm Kazak Kurultaylarına kadar pasif bir direniş şeklinde geçmiştir. Milli kurtuluş hareketin dönüm noktaları 1917'deki Şubat ve Ekim İhtilallerinden sonra olmuş. Şubat 1917'den 26 Ağustos 1920'de Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Federasyonu dahilinde `Kırgız (Kazak) Sovyet Otonom Sosyalist Cumhuriyeti` teşkil edilene kadar Alaşçılar hedefleri doğrultusunda çetin bir mücadele vermişlerdir. Ne yazık ki Sovyetlerin iktidara gelmesi ile Alaş hareketi başarısız sonuçlanmış, Alaş liderleri ise Sovyet Hükümeti tarafından birer `halk düşmanı` olarak ilan edilerek çeşitli cezalara çarptırılmıştır. Fakat hiç kuşkusuz ki Alaşçılar XX.yy. başında verdikleri bu mücadele ile 1991 'de Kazakistan'ın bağımsızlığını elde etmek için zemin hazırlamıştır.

ABSTRACT The `Alash` movement ocurred as a reaction to colony policy, which has been applied by Russians for long year by occupying the Kazakh lands, as Kazakh rules adopted Russian sovereignty in XVIII century. Reviewing the Kazakh history, it is possible to encounter uprisings (i.e. Sırım Datov, Isatay taymanov and Mahambet Ötemişoğlu, Kenesari Kasimov) against colonization policy of Char ruling at various regions of the Kazakh lands. Such uprisings, however, covered only the Kazakh of the Cuz they are connected with, i.e. happened to be regional. The first objective of the Kazakh national salvation movement, which can also be described as the `Alash` movement as occurred in Kazakhstan in parallel with the events in the entire russia Empire at the beginning of XX.century, was to unite to whole Kazakh people and to save the Kazakh people from colonization thaks to the power of all the people to establish an autonomous state. In other words, the most significant feature of the `Alash` movement compared to its predecessors is living freely and independently by achieving land integrity. Therefore, the `Alash` supporters arranging All Kazakh Assembly, the Kazakh people declaring the establishment of their political party for the first time in history and their endeavors to generate an autonomous state dependent on Russian Federation and to have the same rights with the Russian people play a great role in the `Alash` movement. The first indicators of the Kazakh national salvation movement were demonstrated after the First Russian Revolution in 1905-1907 and turned into a passive resistance until regional congresses in 1917 and the All Kazakh Assemblies. Turning points of national salvation movement are deemed to occur after February and October Revolutions in 1917. from February 1917, the `Alash` supporters have struggled in accordance with their goals until `Kirghiz (Kazakh) Soviet Autonomous Socialist Republic` was formed within the Russia Soviet Socialist Republics Federation in August 26, 1920. Unfortunately, as Soviets came to power, the Alash movement failed and the Alasn leaders were declared as `traitors` and punished by the Soviet Government. Surely, however, the Alash laid the stones to reconstruct the independence of Kazakhstan in 1991 thanks to this deadly strife at the beginning of XX.century.