Sakız ve İmroz koyunlarının yarı-entansif koşullardaki verim performansları konusunda karşılaştırmalı araştırmalar

Abstract

ÖZET Bu araştırma, Çanakkale-Kumkale'de yarı-cntansif koşullarda, tek bir sürü halinde yetiştirilen Sakız ve İmroz koyunlarının verim performanslarını karşılaştırmalı olarak ortaya koymak ve bazı çevre faktörlerinin incelenen verim özelliklerini etkileme düzeylerini saptamak amacıyla yapılmıştır. Araştırmada, Kumkale Tarım İşletmesi'nde bulunan Sakız ve İmroz koyunlarının 1990 ve 1991 yıllarına ait kuzulama ve verim kayıtları incelenmiştir. Sakız ve İmroz kuzularının; doğum, 60., 120. ve 180. gün canlı ağırlık değerleri ile, 6 aylık yün verimi ve yün özellikleri üzerine etki eden genotip ve çevre faktörlerinin etkileri sırasıyla 1623, 1572, 1106, 779, 601, 111 adet hayvan üzerinde incelenmiştir. Sakız ve İmroz koyunlarının aşağıda sözü edilen verim özellikleri üzerine etki eden genotip ve çevre faktörlerinin etkileri; kırkım sonu ve sıfat öncesi canlı ağırlıkları için 1026 ve 1346; laktasyon süresi ve sağılan dönemdeki süt verimi için 468; yapağı verimi ve yapağı özellikleri için ise 1047 ve 421 koyunun verilerine dayandırılarak hesaplanmıştır. Koç altı koyun sayısına göre gebelik, doğum, tek, ikiz ve çoklu doğum oranları, kuzu oram ile bir doğuma düşen kuzu sayısı, Sakız koyunları için sırasıyla % 97.71, %97.46, % 23.76, % 60.83 ve % 15.41, % 188.55, 1.93; İmroz koyunları için aynı sırayla (çoklu doğum oranı hariç) % 97.77, % 96.61, % 73.64 ve % 26.36, % 122.84, 1.26 olarak saptanmıştır. Sakız ve İmroz kuzularının sütten kesime kadarla (60. gün) yaşama güçleri sırasıyla % 96.09 ve % 98.07olarak bulunmuştur. Sakız kuzuları için saptanan doğum ağırlığı 3.59 kg; sütten kesim ağırlığı 18.41 kg; 120. gün ağırlığı 29.01 kg; 180. gün ağırlığı ise 35.58 kg'dır. Doğumda ortalama 3.89 kg olarak doğan İmroz kuzuları, sütten kesimde 18.71 kg, 120. günde 24.17 kg ve 180. günde de 27.54 kg canlı ağırlığa ulaşmışlardır. Sakız ve İmroz koyunlarının kırkım sonu ağırlıkları sırasıyla, 51.80 kg ve 49.08 kg; sıfat öncesi canlı ağırlıkları ise, 55.65 kg ve 50.49 kg olarak tesbit edilmiştir. Sakız koyunlarının laktasyon süreleri 203 gün ve sağılan dönem için süt verimi 73.92 kg; İmroz koyunlarının laktasyon süreleri 223 gün ve sağılan dönemdeki süt verimi ise 102.04 kg olarak saptanmıştır. Sakız ve imroz kuzularının 6 aylık ilk kırkım yün verimleri sırasıyla 0.94 kg ve 0.9 1 kg'dır. Dişi Sakız kuzularının incelenen yün özelliklerinden lüle uzunluğu 7.69 cm,70 elyaf çapı 27.90 mikron, dişi İmroz kuzularının aynı özelliklerinin düzeyi ise, 11.83 cm ve 31.82 mikron bulunmuştur. Sakız koyunlarının yıllık ortalama yapağı verimi 1.95 kg; lüle uzunluğu 12.40 cm ve elyaf çapı ise, 28.26 mikron olarak saptanmıştır. İmroz koyunlarının aynı özelliklerinin düzeyi ise sırasıyla 2.61 kg, 22.93 cm ve 32.30 mikron'dur. Verim özelliklerini etkileyen çevre faktörleri olarak; kuzuların çeşitli dönemlerdeki vücut ağırlıkları ve 6 aylık ilk kırkım yün verimi ile yün özellikleri üzerine genotip, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve doğum yıllarının, ergin hayvanların kırkım sonu ve sıfat öncesi canlı ağırlıkları, yapağı verimi ve yapağı özellikleri üzerine genotip, yaş ve verim yıllarının, laktasyou süreleri ve sağılan dönemdeki süt verimleri üzerine genotip, doğum tipi ve laktasyon sayılarının etkileri incelenmiştir. Bu etkiler, toplam laktasyon süresi ve sağılan dönemdeki süt verimi üzerine doğum tipinin, laktasyon süresi üzerine laktasyon sayısının, ilk kırkım yün verimi üzerine genotipin, yine kuzuların 6 aylık lüle uzunluğu üzerine doğum tipi, ana yaşı ve doğum yıllarının, elyaf çapı üzerine ise ana yaşının etkisi hariç diğer tüm özellikler için önemli bulunmuştur (p<0.01 ve p<0.001). Yaşın yükselmesine paralel olarak gebelik ve doğum oranları Sakız koyunlarında 6, İmroz koyunlarında 4, kuzu oranları ise; Sakız koyunları için 5, İmroz koyunları için de 4 yaşına kadar yükselmiş daha sonraki yaşlarda ise düşüşler gözlenmiştir. İmroz koyunlarının gebelik oranının tohumlamada kullanıldıkları ilk yılda % 96.32 gibi yüksek bir düzeyde olması, İmroz koyunlarının oldukça hızlı gelişerek erken yaşta damızlıkta kullanılma pozisyonuna ulaşabilme yeteneklerinin bir işareti sayılabilir. Sakız ve İmroz kuzularından dişi olanlar erkeklerden, tek doğanlar ikiz ve çoklu doğanlardan ve 1991 yılında doğanlar 1990 yılında doğanlardan daha yüksek yaşama gücüne sahip olmuşlardır. Değişik yaşlı anaların kuzularında yaşama gücü yönünden yaşın seyrine göre homojen bir artış yada azalma görülmemiş; dalgalı bir seyir saptanmıştır. Büyümenin bütün dönemlerinde, her iki genotipte de erkekler dişilerden, tek doğmuş kuzular ikiz ve çoklu doğmuş kuzulardan daha hızlı gelişme göstermişlerdir. Ayrıca, incelenen bütün dönemler için cinsiyet, doğum tipi ve doğum yılları yönünden olan farklılıkların p<0.001 düzeyinde istatistik bakımdan önem taşıdığı saptanmıştır, özellikle, ilk doğumunu yapan anaların kuzuları ile daha yaşlı anaların kuzuları arasında bütün dönemlerde açık bir şekilde görülen farklılıklar vardır. Doğumdan itibaren 180. gün'e kadar, 2 yaşlı anaların kuzuları en yavaş gelişen kuzular olmuşlardır.71 Genotipin doğum ve sütten kesim ağırlığını belirlemede en düşük, 120. ve 180. gün canlı ağırlıklarını belirlemede ise en yüksek etkiyi oluşturduğu belirlenmiştir. Kuzunun yaşının artışına paralel olarak ana yaşının ve doğum tipinin belirleme derecesinin gittikçe azalmasına karşın, cinsiyetin belirleme derecesinin arttığı saptanmıştır. Dişi Sakız ve İmroz koyunlarının kırkım sonu ve sıfat öncesi canlı ağırlıkları üzerindeki genotip ve çevre etkileri p<0.001 düzeyinde önemlidir. Genotipin Sakız olmasının kırkım sonu canlı ağırlığına etkisi 1.551 kg, sıfat öncesi canlı ağırlığına etkisi ise 2.493 kg olarak belirlenmiştir. Genotipin, yaşın ve verim yılının kırkım sonu canlı ağırlığım belirleme dereceleri sırasıyla, % 3.9, % 22.0 ve % 5.2 ve bütün faktörler için % 32.3; sıfat öncesi canlı ağırlığım belirleme derecesi ise aynı sırayla, % 11.3, % 19.9 ve % 1.5 ve bütün faktörler için % 34.3 olarak bulunmuştur. Bu değerler yaşın, kırkım sonu ve sıfat öncesi canlı ağırlığını belirlemede en yüksek etkiyi oluşturduğunu göstermektedir. Sakız ve İmroz koyunlarının laktasyon süresi ve sağılan dönemdeki süt verimi için belirlenen ve İmroz ırkı lebine olan sırasıyla 20 gün ve 26.45 kg'lık farklılıklar istatistiki bakımdan p<0.001 düzeyinde önemli bulunmuştur. Laktasyon süresinin en uzun ikiz doğum yapanlarda, en kısa ise çoklu doğum yapanlarda olduğu saptanmıştır. Laktasyon süreleri ilk doğumunu yapanlarda en kısa iken, yaşın ilerlemesine paralel olarak yükselmiş ve 4. laktasyonunda olanlarda en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Sağılan dönemdeki süt verimleri, beklenen ortalama süt verimi değerinden Sakız koyunları için - 13.221 kg ve İmroz koyunları için 13.221 kg daha farklı bulunmuştur. Dolayısıyla sağılan dönemde İmroz koyunları 26.442 kg daha fazla süt vermişlerdir. Sağılan dönemde en fazla süt çoklu doğum yapmış koyunlardan elde edilmiş, bunu tek ve ikiz doğum yapmış koyunların izlediği tesbit edilmiştir. Diğer bir deyişle, çoklu doğum yapan koyunların süt verim performansı yönünden diğer koyunlara üstünlüğü gözlemlenmiştir. Sağılan dönem için en yüksek süt verimi 2. ve 3. laktasyonunda olan koyunlardan elde edilmiş olup l.,4. ve 5. laktasyonunda olan koyunların ise, beklenen ortalamanın altında süt verdikleri saptanmıştır. Her iki özellik için, etkileri ölçülebilen faktörler içerisinde, genotipin belirleme derecesinin en yüksek düzeyde olduğu tesbit edilmiştir. İlk kırkım (6 aylık) yün verimi yönünden genotipler arasında saptanan farklılıklar istatistiki açıdan önemli değildir. Erkek kuzular dişilerden, tek doğan kuzular ikiz ve çoklu doğanlardan, 1990 yılında doğan kuzular 1991 yılında doğanlardan daha fazla yün vermişlerdir, özellikle, ilk doğumunu yapan anaların kuzuları ile daha72 yaşlı anaların kuzuları arasında yün verimi bakımından belirgin farklılıklar saptanmıştır. Sakız ve İmroz kuzularının 6 aylık lüle uzunluğu ve elyaf çapı değerleri yönünden genotipler arasında saptanan farklılık p<0.001 düzeyinde istatistiki açıdan önemli bulunmuştur. Variyans analizi sonuçlarına göre, genotipin 6 aylık yün verimine önemli etkisi olmadığı, lüle uzunluğu ve elyaf çapı üzerine olan etkisinin ise önemli olduğu belirlenmiştir. Bu değerler, kuzuların ilk kırkım yün verimini etkileyen en önemli çevre faktörünün cinsiyet, lüle uzunluğu ve elyaf çapını etkileyen en önemli faktörün ise genotip faktörü olduğunu göstermiştir. Dişi Sakız ve İmroz koyunlarının yıllık kirli yapağı verimi ve yapağı özellikleri üzerindeki genotip ve çevre etkileri p<0.001 düzeyinde önemlidir. Yıllık kirli yapağı verimi ve yapağı özelliklerini belirlemede en büyük etkiyi genotipin oluşturduğu tesbit edilmiştir. Kirli yapağı verimi ve lüle uzunluğu Sakız koyunlarından sırasıyla 0.674 kg ve 10.704 cm daha fazla olan İmroz koyunlarının yapağı elyaf çapı ise 3.944 mikron daha kaimdir. En yüksek kirli yapağı verimi 1ı/2 yaşlı koyunlardan elde edilmiş olup, yaş ilerledikçe kirli yapağı veriminde belirgin bir azalma görülmüştür. En uzun lüle ve en ince çaplı elyafın 1S4 yaşlı koyunlardan, en kısa lüle ve en kaim çaplı eh/afin ise 61/2+ yaşlı koyunlardan elde edildiği tesbit edilmiştir. Verim yıllarına göre farklılık sadece kirli yapağı verimi için saptanmış olup, 1991 yılında daha yüksek olduğu ve aradaki farklılığın istatistiki açıdan p<0.001 düzeyinde önemli olduğu saptanmıştır. Bu çalışmada elde edilen bulgular, yarı-entansif koşullarda, tek bir sürü halinde yetiştirilen Sakız koyunlarının, İmroz koyunlarından süt verim özellikleri dışındaki diğer önemli verim özellikleri yönünden daha iyi bir performansa sahip olduklarım; Çanakkale-Kumkale Tarım İşletmesi'ndeki Sakız koyunlarının sürü halinde yetiştirilmeleri konusunda herhangi bir problem yaşanmadığı gibi bu koşullar altında yetiştirilmelerinin önemli verim özellikleri yönünden herhangi bir azalmaya da neden olmadığını göstermiştir.

SUMMARY This study, was carried out to reveal the comparative production performances and effect of some environmental factors on the production characteristics of Sakız and İmroz ewes kept in a single flock and semi-extensive conditions. In addition, determination of the superiority of these two breeds to each other was also aimed. The lambing and production records of 1990 and 1991 of Kumkale State Farm were used for the study. Genotype and environmental effects on the birth day, 6Qm, 120m> 180m day weights and 6 months old fleece production and quality of Sakız and Imroz lambs were investigated on 1623, 1572, 1106, 779, 601 and 111 lambs, respectively. Number of animals used for calculation of Genotype and environmental effects on the following production and characteristics of Sakız and İmroz ewes were 1026 and 1346 for after- shearing and before mating weights;468 for duration of lactation and milk yield; 1047 for fleece weights; and 421 for fleece characteristics. For the Sakız ewes, pregnancy, parturition, single and multiple parturition rates, lamb rates and number of lambs per parturition on the basis of number of ewes assigned for mating, were respectively % 97.71, % 97.46, % 23.76, % 60.83 and %15.41, %188.55, 1.93. These values for İmroz ewes were (except multiple parturition rates) %97.77, % 97.21, % 73.64 and % 26.36, % 122.84, 1.26 respectively. Survival rates of Sakız and İmroz lambs at weaning were % 96.09 and % 98.07 respectively. Birth, weaning, 120. day and 180. day weights of Sakız lambs were 3.59 kg, 18.4 1 kg, 29.01 kg and 35.58 kg respectively. İmroz Iambs that weighed 3.89 kg at birth have reached 18.71 kg at weaning, 24.17 kg at 120& day, and 27.54 kg at 180* day. Weights of Sakız and İmroz ewes after shearing were 51.80 kg and 49.08 kg respectively and weights before mating were 55.65 kg and 50.49 kg respectively. Lactation periods and lactation yields of Sakız ewes were 203 days and 73.92 kg respectively; these values were 223 days and 102.04 kg for İmroz ewes, respectively. First shearing (6 months) fleece weights of Sakız and İmroz lambs were 0.94 kg and 0.91 kg respectively. Fleece characteristics values of female Sakız lambs were 7.69 cm for staple length and 27.90 micron (u) for fiber diameter. These values for female Imroz lambs were 11.83 cm and 31.82 microns (u) respectively. Fleece production, staple length and fiber diameter means of Sakız ewes were 1.95 kg, 12.4074 cm and 28.26 microns (u) respectively. These values were 2.61 kg, 22.93 cm and 32.30 microns (u) respectively for İmroz ewes. As factors affecting the production characteristics, effects of genotype, sex (except fleece qualities) type of parturition, age of mother and years of birth on fleece yields on body weights of the lambs at different periods and first shearing (6 months) fleece yields were investigated. For ewes, effects of genotype, age and production years on fleece yield and fleece quality, effects of genotype, type of parturition and number of lactation on lactation periods and milk yields on weights after-shearing and before mating were investigated. All these effects were found to be important except the effects of parturition type on total lactation period and milk yield, effect of lactation number on lactation period, effect of genotype on first shearing fleece production, effects of parturition type, age of mother years of parturition on the staple length of first shearing (6 months) lambs and effects of genotype and age of mother on the fiber diameter (p<0.01 and p<0.001 ). Pregnancy and parturition rates were increased with age until 6 years at Sakız ewes and 4 years at İmroz ewes, however lambs rates were increased until 5 years age for Sakız ewes and 4 years of age for İmroz ewes and then decreased. Pregnancy rates of İmroz ewes at the first year mating, was % 96.32, this high rate shows the ability of İmroz ewes to get mature and reach the adult position quickly. In the breeds, survival rates of female lambs were higher than males. Also single lambs and those born in 1990 had a better survival rates than twins and those born in 1991. No homogenous increase or decrease was observed at the survival rate of lambs of various aged ewes relating to age of the ewe. In the both genotypes males grew up quicker than females and also single lambs matured more quickly than twins and multiple lambs. For all the periods observed, differences in sex, type of parturition and years of parturition were found to be statistically important at a level of pO.01. There were obvious differences at all periods between the lambs of first parturiting ewes and older ewes. From day of birth to the 180m day, lambs from 2 years old ewes were the slowest maturing lambs. Genotype was found to be least effective factor in determining the variations for birth and the weaning weights, and most effective factor in determination of variation for 120m and 180m day live weights. In spite of the decrease in determination rate of parturition type and mother age with increasing age of the lamb, determination rate of sex was increased.75 Genotype and environmental effects on before mating and after shearing weights of Sakız and İmroz ewes were important at a level of p<0.001. Effect of Sakız genotype on post- shearing live weight was 1.551 kg and on before mating live weight was 2.493 kg. Determination degrees of genotype, age and production year for after- shearing live weights were %3.9, %22.0 and %5.2 respectively and for all factors %32.3; determination rates of these factors for before mating live weight were %11.3, %19.9 and %1.5 respectively and for all factors %34.3. These results are showing that, age has the highest effect on the determination of after-shearing and before mating live weights. Differences of 20 days for lactation period and 26.45 kg for milk yield which are in favour of İmroz ewes were found to be important statistically at a level of p<0.001. Lactation period was longest in ewes which had twins and shortest in those which had multiple lambs. On the other hand the lactation periods were shortest in first parturiting ewes and increased by age being highest at 4tn lactation. Milk yields of Sakız ewes was found - 13.221 kg different from expected and this difference was also 13.221 kg for İmroz ewes this means that Imroz ewes have given 26.442 kg more milk. During the lactation period, it is observed that multiple parturited ewes had the highest yield followed by twinned and single parturited ones. During the lactation, highest milk yield was observed in second (2nt*) and third (3nc*) lactating ewes, whereas 1st, 4m and 5m lactating ewes had lesser milk yields than expected. For both characteristics, determination rates (R2) of genotype was found to be highest. Differences of fleece yields observed among the genotypes were not important statistically. Male lambs had more fleece than females, also single born lambs had more fleece than twins and lambs born in 1990 had more fleece than lambs of 1991. Particularly there was an obvious difference between the greasy fleece weights of lambs parturited by young (first parturition) ewes and older ones. Differences between the Genotypic of staple length and fiber diameter values at the first shearing, were found to have statistical importance for staple length in favour of İmroz breed, and for fiber diameter in favour of Sakız breed at a level of pO.001. According to the results of variance analysis, genotype was shown not to have any effect on fleece yield at the first shearing, and have an important effect on staple length and fiber diameter. These values have shown that sex was the most effective environmental factor on the first shearing fleece weight and genotype the most effective factor on staple length and fiber diameter.76 Genotype and environment have an important effect at a level of p<0.001 on the yearling greasy fleece weights of Sakız and Imroz ewes. It has been found out that genotype is the most effective factor on the yearling greasy fleece yields and fleece characters. Greasy fleece weights and staple lengths of İmroz ewes were higher than Sakız breed (0.674 kg and 10.704 cm respectively) and fibers of Imroz ewes were thicker (3.944 microns, u) than Sakız. Highest greasy fleece yield was taken from VA years old ewes and greasy fleece weight decreased obviously by age. Longest staple and thinnest fiber was taken from VA years old ewes, shortest staple and thickest fiber was taken from 6Î4+ years old ewes. Differences of production years were calculated only for greasy fleece weight and it was highest in 1991. The difference had statistical importance at a level of p<0.001. Results obtained by this study showed that, Sakız ewes reared in a single flock with İmroz ewes under semi-intensive conditions have better production characters except milk yields. In Kumkale State Farm, there was no problem about the rearing of Sakız ewes in a flock. Also no decrease in the production characters was observed.