On altıncı yüzyıl Osmanlı astronomisi ve Memluk etkisi

Abstract

Bu çalışmanın amacı, XVI. yüzyıl Osmanlı astronomisini ve XIII.- XV. yüzyıllarda Suriye, Mısır ve Filistin'i içine alan Memluk coğrafyasındaki astronomi bilgisinin Osmanlı Türkiye'sindeki astronomi çalışmalarına etkisini, mîkāt ilmi bağlamında incelemektir. Bu etkiyi temellendirmek amacıyla mîkāt ilminin ayırt edici özellikleri açıklandığı gibi, bu ilmin hem Memlukler hem de Osmanlılardaki durumu incelenmiştir. Mîkāt ilminde kullanılan gözlem ve hesap aletlerinin özellikleri ile Osmanlı astronomlarının istinsah ve telif ettiği mîkāt ilmi eserlerinin usul ve içerikleri, bu etkiyi desteklemede kullanılan başlıca kaynaklar olmuştur. Tezimizin sonucunda Osmanlı mîkāt bilgisinin Memluk devri mîkāt çalışmalarının devamı niteliğinde olduğu ortaya konmuştur.Anahtar kelimeler: astronomi, mîkāt ilmi, Memluk astronomisi, Osmanlılarda astronomi,mîkāt cetvelleri, usturlap, rubʻu'l-mukantara, rubʻu'l-müceyyeb, Güneş saati, Muhammed b.Kâtip Sinan el-Konevî el-Muvakkit, Mustafa b. Ali el-Muvakkit.

The aim of the present thesis is to study the 16th century Ottoman astronomical knowledge and to examine the influence of Mamluk astronomy that was flourished in the realm comprising Syria, Egypt and Palestine between 13th and 15th centuries, by focusing on timekeeping (ʻilm al-mīqāt). To be able to demonstrate this influence, the characteristics of timekeeping were identified and the Mamluk and Ottoman practices of this knowledge were introduced. Therefore the instruments of observation and calculation used in timekeeping practices are studied, as well as the Ottoman original works and copies made from Mamluk timekeepers. The present study helped to disclose that the timekeeping knowledge of the Ottomans is a continuation of the Mamluk tradition.Keywords: astronomy, 'ilm al-mīqāt, Mamluk astronomy, astronomy in the Ottomans, tablesfor timekeeping, astrolabe, rubʻ al-muqanṭarāt, rubʻ al-mujayyab, sundial, Muḥammad ibn alKātibSīnān al-Qunawī al-Muwaqqit, Muṣṭafā ibn ʻAlī al-Muwaqqit.