Yeşilırmak Deltası`nda jeomorfolojik değişiklikler ve gelecek ile ilgili öngörüler

Abstract

Bu tez çalışmasında; Yeşilırmak Nehri Deltası'nda zaman içinde gerçekleşen jeomorfolojik değişiklik, bunların sebep ve sonuçları incelemiştir. Bu jeomorfolojik değişikliklerden özellikle son 30-35 yılda ortaya çıkan kıyı erozyonu ve sonuçları üzerinde durularak, kıyıda erozyona sebep olan faktörler araştırılmıştır.Araştırma sahasındaki jeomorfolojik değişikliklerin tespitinde 1/25.000 ölçekli temel topoğrafya haritaları (1957, 1978 ve 2009) ile RapidEye (2013) uydu görüntüsü verileri kullanılmıştır. Yeşilırmak Nehri Deltası'ndaki jeomorfolojik değişikliklerin ortaya konmasında bu verilerin Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojileri kullanılarak yapılan analizlerinin yanı sıra, arazi gözlemlerinden ve morfometrik analizlerden faydalanılmıştır. Çalışmada ayrıca iklim verileri ile akım ve sediment verileri kullanılarak trend analizleri ile dönemlik değişim analizleri yapılmıştır.Yapılan analizlere göre Yeşilırmak Nehri Deltası 1978 yılına kadar deniz içerisine doğru ilerleyişini sürdürürken, bu tarihten itibaren kıyı çizgisi hızla gerilemeye başlamıştır. 1978-2009 yılları arasında 600 m (20m/yıl) gerilediği hesaplanan kıyı çizgisi, 2009-2013 yılları arasında 155 m (38.7m/yıl) ile gerilemeye hızını arttırarak devam etmiştir. Meydana gelen regresyon; kıyıda yer alan kumul alanlarının daralmasına, lagünlerin, sazlık ve bataklık küçülerek değişmelerine neden olmuştur.Yapılan analizler sonucunda; kıyı çizgisindeki gerilemede en önemli rolü antropojenik faktörlerin oynadığı anlaşılmıştır. Akarsu sediment yüklerinin zaman içindeki değişim miktarları ile nehir üzerindeki barajların yapım tarihleri ilişkilendirilerek, kıyı çizgisi gerilemesi hedefli çıkarımlar yapılmıştır. Sonuçlar; barajda tutulan su ve akarsu sediment yükünün, deltada sediment birikiminin negatif bilançosu üzerinde doğrudan etkili olduğunu göstermiştir.

In this thesis study, geomorhological changes of Yeşilırmak River Delta in time and their cause and effects are studied. Among there changes, especially coastal erosion that has been observed in the last 30-35 years are dwelled on together with its effects and the factors that cause this erosion on the coast are examined thoroughly. 1/25.000 scaled topographic base maps (1957, 1978 and 2009) and RapidEye (2013) satellite images are used in the identification of geomorphological changes in the research area. Not only these data analysis done with Geographic Information Systems technologies, but field observations are used together with morphometric analysis as well to prove the geomorphological changes on Yeşilırmak River Delta. In this study, periodic change analysis and trend analysis are done by using weather data, current and sediment data. According to these analyses, Yeşilırmak River Delta continuously prograded into the sea until 1978, and the coastline started to regress as of that year. Between 1978 and 2009, the coastline was measured to regress 600 m (20m/year) and sped up between 2009 and 2013 and reached to 155 m (38.7m/year) by accelerating. Regression caused sandy coastal areas to get narrower and lagoons, marshy places and reeds to change by becoming smaller. As a consequance of the analyses of datas, the effects of the climate change and anthropologic factors have a role in shoreline retreat. The main input indicators that cause the growth of the Delta are the sediment accumulations of rivers. The deductions about the shoreline retreat are made by relating the periodic changes in the sediment accumulations to the construction dates of dams on the rivers. The results showed that the water and sediment load held in dam has a direct effect on the negative balance of sediment accumulation on the delta.