18. ve 19. yüzyıllarda Osmanlı Devleti`nde poliçe kullanımı ve poliçeci esnafı

Abstract

Dünya ticaretinin gelişmesinde en az malın alıcıya ulaştırılması kadar önemli bir husus da mal bedelinin ödenmesine ilişkin geliştirilen yöntemlerdir. Bunların başında 11. yüzyılda batılılar tarafından keşfedildiği belirlenen poliçe gelmektedir. Poliçenin esin kaynağının, İslâmiyet'in yayıldığı 7. yüzyıldan itibaren Arap coğrafyasında para havale etmek amacıyla kullanılan süftece mi olduğu henüz netlik kazanmamıştır. Bununla birlikte poliçe, para taşıma riskini ortadan kaldırması ve düşük maliyeti bakımından zaman içerisinde en pratik ve güvenilir para ödeme yöntemi olmuştur. Batı toplumlarında bankacılık faaliyetlerinin yaygınlaştığı 17. yüzyılda ciro fonksiyonun da eklenmesi ile birlikte poliçe ile ödeme şekli bir yandan vadeli mal satışlarının artışına diğer yandan tüccarların bu yolla kredi temin etmesine imkân sağlamıştır. Osmanlı Devleti'nde de uzak noktalarda toplanan vergi paralarının İstanbul'da bulunan hazineye poliçe yoluyla aktarılması aynı döneme denk gelmektedir. Zaman içerisinde asker maaşlarını ödeme, elçiliklere para gönderme gibi diğer ihtiyaçlar için de poliçe kullanıldığı belirlenmiştir. Ancak batıdaki uygulama ile karşılaştırıldığında Osmanlı'da poliçe işlemlerinde bankaların yerine gayrimüslim sarraf/tüccar, banker ve poliçeci esnafının önemli bir rol üstlendikleri görülmektedir.Tez çalışmasının zaman aralığı olan 18. ve 19. yüzyıllar Osmanlı Devleti'nin en fazla araştırmaya konu olan bir dönemi olmakla birlikte bugüne kadar tarihsel süreç içinde poliçe kullanımı üzerinde fazla durulmamış olması çalışmanın önemini bir kat daha arttırmıştır. Burada iki konunun açıklığa kavuşturulması amaçlanmıştır. Birincisi Osmanlı Devleti'nde poliçenin bilinen ve tercih edilen bir ödeme aracı olduğunun arşiv belgeleri esas alınarak ortaya konmasıdır. Diğeri ise yine belgelerde poliçeci esnafı olarak tanımlanan bir esnaf grubunun faaliyetlerinin incelenmesi ve analiz edilmesidir.Tüm bu tespitler sonucunda, 18. ve 19. yüzyıllarda Osmanlı'da poliçe kullanım alanları ve sınırları belirlenerek, poliçeci esnafının Osmanlı İktisat Tarihi içindeki rolüne ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: 18. ve 19. yüzyıl Osmanlı İktisat Tarihi, Poliçe, Sarraflar, Poliçeci Esnafı, Para Transferi, Vergi Paralarının Nakli.

In the development of world trade, transporting the product to the trader is not only important developed method but paying cost is also important. One of the biggest thing among these is bill of exchange invented by westerlies. It is still uncertain that whether today's bill of exchange was used in Arabic World as bills of exchange that was used to transfer money there from the beginning of Islam's expanding or not. However, bill of exchange has become the most practical and trustable way to pay money according to removing carrying money on the pocket and low cost.In the 17th century when the banking activities started to become widespread, paying with bill of exchange gave chance to deferred product sale and also provide credit to the merchant with adding endorsement function. In the Ottoman Empire, transferring the taxes taken from far distance to the Istanbul treasure was in the same term. In time, bill of exchange was used in some payments such as paying salary to the soldier or sending money to the ambassadors. However, when we compare to the practice in the west, we can clearly see that non-Muslim moneychanger/merchant, bankers and bill of exchange trader played a great role instead of banks.It is improved the importance of the study that bill of exchange has not been a topic in so much studies in the historical process and also 18th and 19th century in Ottoman Empire which is the time period of the thesis study, also is the most mentioned term in the studies of its history. In the thesis, two topic was tried to enlighten. First of them is that revealing the usage of bill of exchange as known and preferred way to pay in Ottoman Empire with archive documents. The other one is viewing and analysing the activities of trader group known as bill of exchange trader.As a result of these determination, some assessments were done related to the Economic History of Ottoman Empire of bill of exchange trader by determining the areas and the limits of usage bill of exchange in Ottoman Empire in the 18th and 19th centuries.Keywords: Economic History of Ottoman Empire in the 18th and 19th century, Bill of Exchange, Moneychanger, Bill of Exchange Trader, Money Transfer, Transferring Tax Money