Inside the blue color: Social and methodological investigation of the turquoise colored beads found in Neolithic Barcın höyük in nw Anatolia

Abstract

Kişisel süslenme eşyaları geçmiş toplumlar hakkında bir çok bilgi verebilir. Bu çalışmada M.Ö. yedinci binyıla tarihlenen ve kuzeybatı Anadolu'da bulunan Barcın Höyük yerleşiminde ortaya çıkarılan turkuaz renkli boncuklar incelenmektedir. Çalışmanın amacı bu boncukların hammaddesini ve insan eliyle imal edildiği görülen turkuaz rengin elde edilmesini sağlayan metotları ortaya çıkarmaktır. Benzer boncuklar, bazen turkuaz taşından yapılmış boncuklarla birlikte, Anadolu ve Orta Doğu'daki başka Neolitik ve/veya Erken Kalkolitik döneme tarihlenen yerleşimlerde de ortaya çıkarılmıştır. Turkuaz taşından yapılan boncuklarla aralarındaki renk ve şekil benzerliği, ve turkuaz taşı kaynaklarının Anadolu'dan coğrafi olarak uzak olduğu düşünülürse, turkuaz renkli (fakat taş olmayan) boncukların, bu taşı taklit amaçlı yapılmış olma ihtimali bu çalışmada ele alınacaktır. Taklit ihtimali ayrıca neolitik dönemde Anadolu'da, hammaddeye erişim açısından bir eşitsizlik olabileceğini, ve bu durumun bu dönemde sosyal farklılaşma açısından ne anlama geleceğini değerlendirmeye yönlendirir. Barcın Höyük boncukları üzerinde optik mikroskopi, Raman, FTIR (Fourier dönüşümlü kızılötesi spektroskopisi), ve SEM-EDX (enerji dağılımlı X-ışını spektroskopisiyle birlikte taramalı electron mikroskopisi) gibi aletli analizler yapılmıştır. Bu analizler boncukların, kemik matriksinin doğal dönüşümünden meydana gelen flüorapatit maddesinden oluştuğunu ortaya çıkarmıştır. Bu sonuç üzerine, boncuklardakine benzer bir turkuaz rengi elde edebilmek ve boncukların üretim sürecini anlayabilmek için, modern ve arkeolojik hayvan kemikleri ve benzer materyeller üzerinde laboratuar deneyleri yapılmıştır.

Items of personal ornamentation can reveal much about past societies. This thesis investigates turquoise-blue colored beads found in the seventh millennium B.C.E. site of Barcın Höyük in northwest Anatolia, to reveal the raw material and the techniques involved in the manufacture of the artificially-produced turquoise color. Similar beads are also found in nearby contemporaneous Neolithic and/or Early Chalcolithic sites, sometimes along with genuine turquoise-stone. Considering the similarity in color and shape with beads of turquoise stone, and that turquoise sources lie long distances away from Anatolia, the possibility of imitation is examined. Possibility for imitation also leads to a consideration of imbalances with regard to access to raw materials, and what this could mean for social differentiation in Neolithic Anatolia. A range of different instrumental analyses were conducted on Barcın beads, including optical microscopy, Raman, FTIR (Fourier transform infra-red spectroscopy) and SEM with EDX (Scanning electron microscopy with energy-dispersive X-ray spectroscopy). The analyses revealed that the beads were made of fluorapatite, resulting from the natural transformation of the bone matrix. Laboratory experiments were further conducted on modern and archaeological bones and similar materials, to attempt to replicate the turquoise-blue color of the beads and to understand the production process.