XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti`nde Halvetilik teşrifatı: Usûl-erkân ve törenler

Abstract

Osmanlı döneminde tarikatlar ve onların müesseseleştiği yerler olan tekkeler toplumdaki kültürel yapılanmanın bir parçasıydı. Osmanlı dünyasının önemli kurumlarından olan bu tekkelerde âdâb ve teşrifat son derece önemli bir unsurdur. XIV. yüzyılda Azerbaycan sahasında ortaya çıkan Halvetîlik, kurulduğu ilk zamanlardan itibaren Osmanlı toplumsal yapısı içinde son derece etkili olmuş bir Türk tarikatıdır. Bu tezde XVII. yüzyılda devlet ve ulemâ çevreleri ile ilişkileri çerçevesinde Halvetîyye tarikatındaki âdâb konusu ve davranış şekilleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda Halvetîyye ekolüne mensup bir sûfînin günlük yaşamının nasıl olduğu, tekke içinde ve dışındayken her hangi bir davranış kalıbına riayet edip etmediği, tek başınayken ya da bir arada oldukları meclislerde nasıl bir âdâb gözettikleri gibi soruların cevapları aranmıştır.Anahtar kelimeler: Halvetîyye, Halvetîlik, tarikat, teşrifat, âdâb, merâsim, tören, XVII. yüzyıl, Osmanlı Devleti, Osmanlı toplumu, sûfî, derviş

In the times of Ottoman Empire, tariqats and their establishments tekkes were part of the cultural structure. Orders and ceremonial formalities is an important element in these tekkes, important foundation of the Ottoman world. Khalwatiyya, a Turkish tariqat which established around XIV. century in the Azerbaijan, was influential in Ottoman social structure since its founding date. In this thesis, the Khalwati orders manners and courtesies tried to be evaluated in the context of the relation between state and the clergy in XVII century. With this method questions such as how was the daily life of a sufi, obediance to any courtesies while inside or outside of teqqe and how was the behaviour of one who belongs to Khalwati ecole while alone or with comunity were tried to be explained.Keywords: Khalwatiyya, tariqat, formalities, courtesy, ceremony, XVII. century, the Ottoman Empire, Ottoman society, sufi, dervish.