Osmanlı idârî sistemi içerisinde Palu hükûmeti

Abstract

Sultan Selim'in 1514'te Çaldıran Savaşı'nda Safevileri mağlup etmesinin akabinde Osmanlı hâkimiyeti altında giren Diyarbekir, beşinci eyâlet olarak idârî teşkilatta yerini aldı. Ancak Diyarbekir diğer eyâletlerden siyasî, sosyal ve iktisadî yönlerden farklılık arz ediyordu. Nitekim buradaki yerel unsurların ve aşiret yapısının kendine has özelliklerinin bilincinde olan Osmanlı yönetici elitleri, bölgenin yerel şartlarını dikkate alarak timar sisteminin kısmen farklı tarzını uygulamaya koydular. Diyarbekir eyâletinde idârî teşkilat kurulduktan sonra her sancağa; coğrafi durumuna, sosyal yapısına, nüfusuna, verdiği hizmete, itaat ve sadakatine ve nihayet tarihi geleneğine göre farklı statü verilmişti. Bunlar üçe ayrılmıştı, klasik Osmanlı sancakları, yurtluk-ocaklık sancaklar ve hükûmet sancaklar. Bu çalışmada Diyarbekir eyâletinde yer alan ve idârî devamlılığı ile statüsünü Tanzimat'a kadar değişmeden devam ettiren Palu hükûmeti örnek olarak seçilmiştir. Osmanlı'nın merkezden uzak taşra idâresinin teşkilatlanma biçimini ve esnek yönetim anlayışını gösteren bu tür sancakların kuruluş sebepleri, sistem olarak yerleşmesi, değişim-dönüşüme uğramaları ve Tanzimat reformları neticesinde merkezi ve modern devletin kuruluşuyla ilgâ süreci Palu'daki uygulamalar üzerinden anlatılmıştır. Böylece sistem olarak yurtluk-ocaklık ve özellikle hükûmet sancakların imparatorluk yönetimi içindeki mahiyeti tartışılmış olacaktır.

Following the defeat of Safavids by Selim I in 1514 at Çaldiran Battle, Diyarbekir entered Ottoman rule, taking its place in the administrative organization as the fifth province. However, Diyarbekir differed from other provinces in political, social and economic aspects. Thus, the Ottoman ruling elites, who were conscious of the local elements and the special features of the tribal structure, put into practice a partially different type of the timar system, taking into account the local conditions of the region. After the establishment of the administrative organization in Diyarbakir province, each sanjak was given a different status, which was classified based on geographical situation, social structure, population, service, obedience and loyalty, and finally historical tradition. These were divided into three groups: classical Ottoman sanjaks, yurtluk-ocaklık sanjaks and hükûmet sanjaks. In this study, the hukumet of Palu, which is located in Diyarbekir province and continued its administrative continuity and status until the Tanzimat, was chosen as an example. These sanjaks demonstrating flexible governance approach and organizational structure of rural governance, their reasons of foundation, their entrenchment as a system, their evolution and transformation, and their abolishment process as a result of the establishment of central and modern state after Tanzimat reforms are explained over the practices in Palu. Thus, the nature of yurtluk-ocaklık and in particular hukumet sanjaks as a system in the governance of empire will be discussed.