Trablusgarb eyaleti`nde merkezi idarenin tesisi ve Şeyh Guma isyanı (1835-1858)

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nin Trablusgarb Eyaleti'ne 1835 yılında gerçekleştirdiği müdahale ile eyalette kurmaya çalıştığı merkezi idare ve bunun karşısında ortaya çıkan tepki hareketlerinden birisi olarak Şeyh Guma bin Halife isyanı mercek altına alınmıştır. II. Mahmud ile başlayan eyaletlerde merkezileşme siyasetinin bir uzantısı olarak, 1835 yılında Trablusgarb'a merkezden yönetici gönderilmiş ve eyaleti yüzyıldan fazladır idare eden Karamanlı Âilesi tasfiye edilmiştir. Bu tarihten itibaren, Trablus'ta kurulan merkezi idareyi iç bölgelere doğru genişletmeye çalışan valiler, yerel güç sahiplerinin çeşitli direnişleriyle karşılaşmıştır. Bunlar arasında en uzun soluklusu, Cebel-i Garbî'nin güçlü kabile lideri Şeyh Guma bin Halife'nin giriştiği isyan hareketi olmuştur. Şeyh Guma 1842'de tutuklanıp sürgüne gönderilmişse de, 1855'de kaçıp Trablusgarb'a dönmüştür. Osmanlı idarecilerinin onunla giriştiği zorlu mücadeleler neticesinde 1858'de öldürülmüştür. Bu tarihten sonra eyalette Osmanlı merkezi idaresine karşı ciddi bir yerel direniş görülmemiştir. Bu çalışma ile Trablusgarb Eyaleti'nde 1835-1858 arasında yaşanan bu hadiseler, esas olarak yerli ve yabancı arşiv kaynakları ışığında açığa çıkarılmaya ve değerlendirilmeye gayret edilmiştir.

This study aims to examine the Ottoman State's goal to establish a central administration in the Tripoli Province, its direct intervention in the province in 1835 to achieve this goal, and the local resistance movement that rose against the Ottoman intervention, in particular the uprising of Sheikh Ghuma bin Khalifah.As an extension of his centralisation policies, Mahmud II sent a fleet from Istanbul to Tripoli in 1835 and discharged the Karamanlı Family who had been ruling the region for more than a century. Subsequently the Sultan appointed new governors who tried to expand the central authority further into the region. These governors faced resistance from local power holders, the most resilient one being the uprising of Sheikh Ghuma bin Khalifa who was a strong tribal leader of Jabal al-Gharb district. Although the Ottomans detained and exiled Sheikh Ghuma in 1842, he managed to escape and returned to the Tripoli Province in 1855. After all uphill struggles with him, Ottoman administrators managed to get him executed in 1858. Thus, no serious local resistance took place against the Ottoman central authority in the province from that date forward. My study, based mainly on local and foreign archival sources, sheds a light on and evaluates the events surrounding the Ottoman attempt of establishing a central authority in the Tripoli Province between 1835 and 1858.