Karşılaştırmalı perspektiften uluslararası mülteci rejimi bağlamında mülteci eğitimi ve Türkiye örneği

Abstract

Sığınmacı ve mülteciler gerek ilk sığındıkları komşu ülkelerde gerekse de yeniden yerleştirildikleri üçüncü ülkelerde; hak rejimlerinin gri bölgelerinde, en temel insan haklarından mahrum olarak yaşamlarını sürdürmeye çalışmaktadırlar. Arafta kalmış bu insanların en hassas, kırılgan ve risk altında bulunan grubu olan çocuk ve gençlerin eğitimi ise bir gelecek hakkı olarak bu süreçte yaşamsal önemdedir. Ortalama mültecilik süresinin yirmi yılı bulduğu günümüzde en temel insan haklarından biri olarak, sığınmacı ve mültecilerin eğitim hakkı, devletler ve uluslararası hukuk tarafından koruma altına alınmasına rağmen uygulamada gerek ilk sığınılan ülkelerde gerek yeniden yerleştirilme ülkelerinde ciddi sorunlar içermektedir. Bu doğrultuda çalışmanın amacı düşük okullaşma oranları ile eğitime erişimin yanı sıra mülteci ve sığınmacılara yönelik eğitim politikalarının içeriği ile verilen eğitimin kalitesinin uygunluğunu çok disiplinli bir perspektiften tartışmaya açmak, eğitim gibi ulus devlet özelinde sadece vatandaş olanlara göre inşa edilen politikaları aşarak, uzun vadeli ve kapsayıcı bir politika yapım sürecine katkı sağlamak ve az çalışılan bir konu olarak da literatürdeki eksikliği gidermektir. Bu hedefler doğrultusunda, çalışmada uluslararası mülteci rejimi bağlamında gelişen mülteci eğitimi, farklı ülke uygulamaları ve örnekleri ile alan yazını doğrultusunda Türkiye'nin sığınmacı ve mültecilere yönelik eğitim politikalarının bir analizi sunularak, gelişimi, temel sorunları ve çözüm önerileri tartışılmaktadır. Bu amaç ile çalışmada mülteci hukukunun felsefi temelleri ve mülteciliğin değişen bağlam ve koşulları bir analizine tabi tutularak uluslararası mülteci rejiminin eğitim özelinde yetersizliğinin nedenleri ortaya konmaktadır. Tarihsel ve karşılaştırmalı perspektif ile geçici insanlara yönelik kalıcı eğitim politikaları inşasında kozmopolit hak rejiminin farklılığı yönetmek konusundaki yetersizliklerinden yola çıkarak egemen devlet ve evrensel insan hakları fikrinin çelişkileri irdelenmektedir. Farklılığın yönetimi konusunda yetersiz kalan sığınmacı ve mülteci eğitiminde birbirinden çok farklı bağlamları ve politikaları ile ilk sığınılan ülke ve yeniden yerleştirilme ülkeleri olarak şekillenen ikili alan yazınının ortak noktaları ve farklılıkları üzerinden geliştirilen analiz çerçevesinin Türkiye örneğine uygulanması ile çalışma sonlandırılmaktadır. Türkiye'nin sığınmacı ve mültecilere yönelik eğitimi politika ve uygulamalarının değerlendirilmesinde belge ve doküman analizinin yanısıra haber taraması, ilgili karar vericilerin açıklamaları ile desteklenen bulgular, ilgili kurum yetkilileri ile gerçekleştirilmiş yarı yapılandırılmış görüşmeler ile tamamlanmıştır. Farklılığı müzakereye açmak, yönetmektense, ayrıştıran veya yok sayan uluslararası mülteci rejimi ve egemen ulus devlet politikaları sığınmacı ve mültecilerin eğitimi konusunda yetersiz kalmaktadır. Türkiye ise uzun yıllar yok saydığı sığınmacı ve mültecilere yönelik kurumsallaşma sürecindeki rejimi ile bir taraftan çok benzer bir taraftan da farklı bir örnek sunmaktadır. Suriye krizi ile tarihinde ilk defa karşılaştığı bu kitlesel akın ile en çok mülteci barındıran ülke konumuna yükselen ülkenin bu yeni meydan okuma karşısında verdiği cevaplar aslında sisteme dair çok daha fazla şey anlatmakta iken onu değiştirmek ve yeniden yaratmak için de pek çok fırsat sunmaktadır. Ulusal kimliğin inşa edildiği en önemli kamusal mekânlardan olan okul aynı zamanda küreselleşmenin artırdığı farklı kimliklerin karşılaştıkları ve birlikte var oldukları yerler olmaktadır. Okullardaki farklı kökenlerden gelen öğrencilerin artırdığı çeşitlilik, diğeri ile kültürel, bilişsel karşılaşmalar, kozmopolitan değerleri ve pratiklerin üretilmesine ve bu değerlerin tartışmaya açılmasına imkân sağlayacaktır. Anahtar Kelimeler: Sığınmacı, Mülteci, Geçici Koruma, Eğitim Politikaları, Mülteci Rejimi

As the major victims of forced displacement which is the greatest challenge of our times, asylum seekers and refugees whether in the countries of first asylum or whether in resettlement countries continue their lives deprived of basic human rights in the shadows and grey zones between the right regimes. Among these people living in limbo, children and youth constitute the most vulnerable, sensitive group under risk and their access to education as a future right is of vital importance. Considering the twenty years of average time that a refugee spends in exile, a young refugee can spend his entire school age without or limited access to education. Although as a basic right asylum seekers and refuges education rights are protected by both national and international law, its execution is not problem free and their access to education is under serious threat both in first asylum and resettlement countries. In that regard, the study aims to discuss the reasons of low enrollment rates along with the content of asylum and refugee education policies and their appropriateness to their needs and demands from an interdisciplinary perspective. Further aims to move beyond nation state specific education policies designed for citizens and contribute to inclusive and comprehensive long term policy making in addition to filling the gap in refugee education literature as an understudied domain. In line with these objectives, Turkey's education policies for asylum seeker and refuges are analyzed through the refugee education developed in the context of international refugee regime and different country case studies and literature. Accordingly, philosophical foundations of international refugee regime, including the refugee law and the changing context and conditions of refugees are analyzed in order to reveal the inadequacy and inefficiency of the regime specific to refugee education and its reasons behind. From a historical and comparative perspective which is often lacking in refugee studies the long standing tensions between human rights regimes and sovereign states interests based upon cosmopolitanism's inadequacy to deal, engage with difference are examined in the construction of education policies for people perceived not only as temporary but also as 'others'. The inadequacy of dealing, engaging, managing difference in refugee policies is most prominent in education policies for asylum seekers and refugees. While the gap between the first asylum and resettlement countries is widening both in terms of context and policy making, the emerging dual literature in refugee education is placing Turkey in a very different place. As a first asylum country, challenged by the big numbers of refugees, their settlement aspiration and expectations with adequate legal and institutional infrastructure and system, Turkey constitute a very distinctive model for refugee education. Therefore, the analytical perspective combining both the first asylum and resettlement country literature is used in evaluating the policies and provisions developed in face of growing educational needs and demands of Syrian people under temporary protection in Turkey. Within the changing nature of forced displacement, political and institutional context in which the policy making is shaped Turkey's response to educational challenges is the main subject of the study. In the evaluation of Turkey's education policies and provisions for asylum seeker and refugee children a detailed analysis of documents, published material accompanied by semi structured interviews with policy makers and international and national organizations have been undertaken. As the biggest refugee hosting country since 2015, Turkey is facing the most complex and sudden mass influx of its history with ever-growing educational needs and demands in which its response is both offering the greatest challenge and opportunity for its education system. While the refugee regime and sovereign nation states inadequacy for negotiating the difference in refugee policies manifests itself in segregation, negligence and disregard in education polices and provisions, education still holds a great potential for long awaited respect for diversity and living together culture both for refugees and refugee hosting countries. Reframing the main stream education system according to the needs and demands of the new comers will not only contribute to building a culture of living together will offer a restructured venue for negotiating and managing the difference. Keywords: Asylum Seeker, Refugee, Temporary Protection, Education Policies, Refugee Regime