Cemâlüddîn Aksarâyî`nin `İzâh`l-îzâh` adlı eserinin meânî bölümünün tahkik ve tahlili

Abstract

Cemâlüddîn Aksarâyî, hicri sekizinci asırda Anadolu'da yaşamış tefsir, fıkıh, sarf-nahiv, belâgat ve tıp sahalarında döneminin telîf anlayışına uygun bir şekilde îzâh ve şerh türünden eserler vermiş bir İslâm âlimidir. Bu eserlerden biri de kendisinden sonraki belâgat çalışmalarına uzun dönem damgasını vurmuş olan Kazvînî'nin el-Îzâh'ına yazdığı Îzâhu'l-Îzâh'tır.el-Îzâh'ın fasîh ibârelerindeki maksat ve manaların açıklanması ile Miftâh şârihlerinin belâğî yorum ve tartışmalarına cevap vermek üzere telîf nedeni iki temel gerekçeye bağlanan ve kütüphanelerimizde yazma halinde bulunan eserin `meânî` bölümünün tahkikli neşrini yapmak sûreti ile ilim dünyasının istifadesine sunmak çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Eser, özgün şerh yönteminin yanında Sekkâkî ve Kazvînî'ye yöneltilen itirazlar ile başta Abdülkâhir Cürcânî ile Zemahşerî olmak üzere isimleri zikredilen belâgat pîrlerinin fikirlerinin mukayeseli olarak tartışıldığı ve belâğî meselelerin en yüksek düzeyde değerlendirildiği bir hüviyet taşımaktadır. Buna ilaveten hemen her belâğî meselede Miftâh şârihlerinin görüşlerine yapılan itiraz ve bu itirazlara verilen cevaplarla Aksarâyî kendi dönemine kadar ortaya konmuş belâğî çalışmaları adeta harmanlamakta ve tenkit süzgecinden geçirmektedir. Bu açılardan bakıldığında eser belâğat çalışmaları için önemli bir kaynak olma vasfını taşımaktadır.

Cemâluddîn Aksarâyî was a Muslim scholar who lived in Anatolia in 8th century AH and gave several works on tefsir, fiqh, sarf-nahiv, rhetoric (belâgat), and medicine complied with the principles of izah and şerh of his age. One of his books, Îzâhu'l- Îzâh, was an interpretative work of Kazvînî's el-Îzâh which had a great influence on later works on rhetoric.Aims of the work were explained as to clarify the purposes and meanings of fluent expressions in el-Îzâh and to answer the rethorical interpretations and critics of Miftâh's interpretators. This study makes the critical edition of the `meânî` chapter of the manuscript of Îzâhu'l-Îzâh which exists in our library. With using a special interpretation method, explaining the critics against Sekkâkî and Kazvînî and comparing the ideas of many masters's thoughts as Abdulkâdir Curcânî and Zemahşerî on the rhetoric and discusses them in a hight level gives an extrordinary place to this study. Aksarâyî who answers to every critics did against the commentators of Miftâh compiles and analyses all the works did on the rethoric until his time. Taking all these in considerations this work is an important source to study about the rethoric (belâğat).