Gossypium hirsutum L. türü içinden beş pamuk çeşidinin yarım diallel melez populasyonlarında, verim ve makinalı hasada ilişkin tarımsal özelliklerin kalıtımı üzerinde araştırmalar

Abstract

-140- Ö Z E I Gossypium hirsutum L, türüne ilişkin beş pamuk çeşidi ile bunların yarım diallel melezlerinin F1, ve F2 döl kuşaklarından oluşturulan populasyonlarda, makine ile hasat yönünden önemli olan tarımsal özelliklere ilişkin genetik yapıyı ine elemek, ine elenen özellikler yönünden uygun anaç ve melez kombinasyonlarını seçmek amacı ile ele alınan bu çalışma, Adana Bölge Pamuk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Hacıali çiftliği deneme tarlalarında yapılmıştır. 1981,198 2 yıllarında yarım diallel olarak melezlenen anaçlara ilişkin K dölleri ve 1982 yılında F1_ döllerinin kendilenmesiyle elde edilen F2 dölleri, 1983 yılında anaçları ile birlikte tesadüf blokları deney tertibinde, dört tekerrürlü olarak yetiştirilmişlerdir. Oluşturulan populasyonda, bitki kütlü pamuk verimi ile maki- nalı hasat yönünden önemli olan tarak yaprağı alanı, yaprak tüylenme derecesi, ortalama olgunluk süresi, ilk meyve dalı yüksekliği, meyve dalı boğum aralığı, lüle kopma dayanıklılığı ve koza çenet açıklığı olmak üzere sekiz özellik, heterosis, kalıtım derecesi, P? sapması, gene tik ilerleme ve diallel melez analizi yöntemleri uyarınca incelenmiştir. Çalışmadan, 1. Bitki kütlü pamuk verimi, tarak yaprağı alanı, yaprak tüylenme derecesi, ilk meyve dalı yüksekliği, meyve dalı boğum aralığı, lüle kopma dayanıklılığı ve koza çenet açıklığı yönünden çokluk olumlu, ortalama olgunluk süresi için ise olumsuz yönde heterosis değerleri elde edilmiştir. 2, Bitki kütlü pamuk verimi dışında kalan öteki özellikler için olumsuz yönde heterobeltiosis değerleri saptanmıştır. 3«Genel uyuşma yeteneği etkileri, bitki kütlü pamuk verimi dışında bütün özellikler; özel uyuşma yeteneği etkileri ise tarak yaprağı alanı dışında,incelenen öteki özellikler yönünden önemli çıkmış tır. 4«Genel ve özel uyuşma yeteneği etkileri oranlarına göre, bitki kütlü pamuk verimi yönünden dominantlık; öteki özellikler yönün den ise eklemeli genetik varyansların önemli olduğu bulunmuştur.-141- s 5.Yarım diallel melez cetveli varyans analizi sonuçlarında, bitki kütlü pamuk verimi dışında, incelenen bütün özellikler iğin eklemeli (A), bitki kütlü pamuk verimi ve yaprak tüylenme derecesi özel likleri için dominantlık (B) gen varyanslarının önemli olduğu görülmüştür, 6, Ortalama olgunluk süresi yönünden dominant gen sapmalarının (B_), bitki kütlü pamuk verimi yönünden ise özel uyuşma yeteneği etkilerinin (B ) önemli olduğu, ayrıç a, yaprak tüylenme derecesi ve koza çenet açıklığı yönünden anaçların farklı etkili genlere (B?) sahip oldukları bulunmuştur. 7.Diallel melez analizi sonuçlarında, dominantlık varyansı- nın (H_ ) bitki kütlü pamuk verimi, tarak yaprağı alanı, ortalama olgun luk süresi ve meyve dalı boğum aralığı özellikleri için önemli, yaprak tüylenme derecesi, ilk meyve ialı yüksekliği, lüle kopma dayanıklı - lığı ve koza çenet açıklığı yönünden önemsiz; eklemeli (D) gen varyansının ise bitki kütlü pamuk verimi dışında, ine elenen bütün özellikler yönünden önemli olduğu dikkati çekmiştir. 8»Yaprak tüylenme derecesi, ortalama olgunluk süresi, ilk meyve dalı yüksekliği ve lüle kopma dayanıklılığı özellikleri yönünden epistatik gen etkilerinin de önemli olduğu bulunmuştur. 9. Bitki kütlü pamuk verimi ve meyve dalı boğum aralığı yönünden üstün dominantlığın; tarak yaprağı alanı, yaprak tüylenme derecesi, ortalama olgunluk süresi, ilk meyve dalı yüksekliği ve koza çe net açıklığı yönünden eksik dominantlığın; lüle kopma dayanıklılığı yönünden ise tam dominantı iğin önemli olduğu saptanmıştır. 10. Bitki kütlü pamuk verimi, tarak yaprağı alani, yaprak tüylenme derecesi, ilk meyve dalı yüksekliği, meyve dalı boğum aralığı ve lüle kopma dayanıklılığı özelliklerini artırıcı yönde daha çok dominant genlerin; ortalama olgunluk süresi ve koza çenet açıklığı özel likleri yönünden ise daha çok resesif genlerin etkili olduğu görülmüştür. 11 »Dominant genlerin, bitki kütlü pamuk verimi yönünden 2421 -A çeşidinde; tarak yaprağı alanı yönünden Taşkent-I ve Del tapine Smooth- leaf çeşitlerinde; ortalama olgunluk süresi ve koza çenet açıklığı yö--142- nünden 2421 -A ve Taşkent-I çeşitlerinde; meyve dalx boğum aralığı yö nünden Deltapine Smoothleaf ve Deltapine 15/21 çeşitlerinde; lüle kopma dayanıklılık yönünden ise HAR 1233 çeşidinde bulunduğu saptanmıştır. 12.Resesif genlerin ise tarak yaprağı alanı ve ortalama olgunluk süresi yönünden HAR 1233 çeşidinde; yaprak tüylenme derecesi yönünden Îaşkent-I çeşidinde; ilk meyve dalı yüksekliği ve meyve dalı boğum aralığı yönünden 2421 -A çeşidinde toplandığı dikkati çekmiştir. 13, Tarak yaprağı alanı ortalama olgunluk süresi, meyve dalı boğum aralığı ve lüle kopma dayanıklılığı özelliklerinin yönetilme sinde en az bir, bitki kütlü pamuk verimi ve koza çenet açıklığı özelliklerinin yönetilmesinde ise en az iki gen çiftinin etkili olduğu kanısına varılmıştır. 14. Dar anlamda kalıtım derecesinin, bitki kütlü pamuk verimi için çok düşük, meyve dalı boğum aralığı ve lüle kopma dayanıklılığı için orta, incelenen diğer özellikler yönünden ise oldukça yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. 15»îlk meyve dalı yüksekliği, lüle kopma dayanıklılığı ve koza çenet açıklığı özelliklerinin genellikle arttırılması yönünde; tarak yaprağı alanı, ortalama olgunluk süresi ve meyve dalı boğum aralığı özelliklerinin ise genellikle azaltılması yönünde, önemli düzeyde genetik ilerlemeler elde edilebileceği saptanmıştır. I6»r£arak yaprağı alanı,yaprak tüylenme derecesi, ortalama olgunluk süresi, ilk meyve dalı yüksekliği ve koza çenet açıklığı özellikleri yönünden erken kuşaklarda (F_), meyve dalı boğum aralığı için ise ileri kuşaklarda (IL-F.) başarılı bir soy-sürüm seleksiyonu; bit ki kütlü pamuk verimi için aile seçimi; lüle kopma dayanıklılığı için ise ileri döl kuşaklarında tekrarlamalı seleksiyon uygulanabileceği kanısına varılmıştır. 17. İncelenen özelliklerin geliştirilebilmesi için yapılacak ıslah çalışmalarında kullanılmak üzere, yaprak tüylenme derecesi ve ilk meyve dalı yüksekliği için Taşkent-I; tarak yaprağı alanı ve lüle kop--143- ma dayanıklılığı yönünden HAS 1233» ortalama olgunluk süresi ve mey ve dalı boğum aralığı yönünden 2421 -A ; kolsa çenet açıklığı yönünden ise Deltapine Smoothloaf çeşitlerinin ve bunların bazlı melez kombinasyonlarının uygun olacağısaptanmıştır.

-144- SUMMARY live selected varieties of cotton belonging to Gossypium hirsutum L. were ci'ossed in half diallel pattern and F and F0. pro genies populations were obtained in 1981 and 1982. The heterosis, t heritability, Pg devi ati on, gene tic advance, combining ability and genetic parameters and to select the best parents and the promising lines were investigated in î11*l?p and parental populations for seed cotton yield per plant, bract surface, leaf hairness index, mean ma turity date,height of first fruiting branch, inter-nodi lenght of fruiting branch.lock tenacity and boll cell broadness. The paren tal varieties and their IL and J1 progenies were grown in complete randomized block with four replications in 1983, in the research field of Hacxali farm, Adana Regional Cotton Research îstitut. The results obtained` from the study can be summarised as below s 1. The heterosis were generally positive for seed cotton yield per plant, leaf hairness index, height of first fruiting branch, inter-nodi lenght of fruiting branch, lock tenacity and boll cell broadness, but, negative for mean maturity date. 2. The heterobeltiosis were generally negative for all cha racters except for seed cotton yield per plant. 3. General combining ability effects were important for all investigated characters excent for seed cotton yield p#r plant, as to specific combining ability effects were important for all characters except for bract surface. 4. According to the general and specific combining ability ratios, the additive genetic variance was of grecter importance fox* all investigated characters except for seed cotton yield per plant. 5. The variance analysis results of half diallel crosses tables showed that additive gene effects (A) were significant for all characters except seed cotton yield per plant, dominant gene ef fects (B) were significant for seed cotton yield per plant and leaf hairness index. 6. The variance analysis results of half diallel crosses tables showed, that dominant gene deviation (jO was significant for-145- mean maturity date, dominant genes of the parents were effected dif ferent direction (B ) for leaf kaime ss index and boll cell broad ness, also »specific combining ability effects (E ) was significant for seed cotton yield per plant. 7« İn the results of the genetic parameters belonging to the variance analysis of diallel crosses t dominance (II.) effects of genes were significant for seed cotton yield per plant, bract surfa ce, mean maturity date and inter-nodi leng.1fli of fruiting branch, and additive (D) effects of genes were significant for all investigated characters except seed cotton yield per plant. 8. Also,epistatic effects of genes were significant for leaf hairness index, mean maturity date, heigth of first fruiting branch and lock tenacity. 9. Over dominance was found for seed cotton yield per plant and inter-nodi length of fruiting branch, but, partial dominan ce was found bract surface, leaf hairness index, mean maturity date, heigth of first fruiting branch and boll cell broadness, other wi- se,comlete dominance was found only the lock tenacity, 10. It was found that dominant alleles were in majority for seed cotton yield per plant,bract surface,leaf hairness index, heigth of first fruiting branch, inter-nodi length fruiting branch and lock tenacity,but,resesive alleles were in majority for mean maturity date and boll cell broadness. 11». ît was noticed that for the seed cotton yield per plant dominant genes were carried by 2421 -A j for bract surface by 'J}aşkent-I and Deltapine Smootkleaf ; for mean maturity.- date -and boll cell broadness by 2421 -A and Taskent-I j for inter-nodi length of fruiting branch by Deltapine Smoothleaf and Deltapine 15/21, and for lock tenacity by HAR 1233 variety. 12. Also, it was found that `for the bract surface and mean maturity date resesive genes were carried by HAR 1233 ; for leaf hairness index by Îaşkent-I j for heigth of first fruiting branch and inter-nodi length of fruiting branch by 242İ-A variety. 13. ît was found that at least one pair of genes was ef fective in the heredity of bract surface, mean maturity date, inter--146» nodi length of fruiting branch and lock tenacity, but, a t least two pairs of genes were effective for the need cotton yield per plant and boll cell broadness. 14. Narrow-sens© heritability was nearly low for seed cot ton yield per plant, intermediate for inter-nodi length of fruiting; bi*anch and lock tenacity, but, high for the other investigated charac ters. * 15. It was found that an increasing genetic advance may be obtained for the height of firs fruiting branch, lock tenacity and boll cell broadness, but, a decreasing genetic advance for the bract surface, mean maturity date and intor-nodi lenfth of fruiting branch, 16, İt was concluded that a succoefull pedigree selection can be made especially to improve the bract surface, leaf hairness index, mean maturity date, height of first fruiting branch and boll cell broadness in early generations (!«'), but, for the inter-nodi length of fruiting branch in late generations (F`-P.).Also, the fa mily selection can be made for the seed cotton yield per plant, and, resiprocal selection can be made fox* the lock tenacity. 17. İt was found that soxne suitable parents (Taşkont-I for leaf hairness index and height of first fruiting branch, RAP. 1233 for bract surface and lock tenacity, 2421 -A for mean maturity date and inter-nodi length of fruiting branch, and Deltapine Smoothleaf for boll cell broadness) and their promising hybrid combinations can be used to improve the investigated characters in breeding stu dies.