Kızıldağ yayla (Adana) dolayının jeoloji incelenmesi

Abstract

Yüksek Lisans (Master) Tezi olarak hazırlanan bu çalışma ile Adana ilinin yaklaşık 80 km kuzey-kuzey batısındaki Kızıldağ Yayla dola- 2 yında 90 km 'lik bir alanın ayrıntılı jeoloji incelemesi yapılmıştır. 1/25 000 ölçekli Kozan N33b2-b3, N34a1«a4 topografik paftaları içerisin de yer alan çalışma alanı düzensez bir topografya örneği sunmaktadır. Başlıca yükseltiler 400-2152 m olup kuzeyden güneye doğru tedricen alçal malar gösterir. Yerleşim alanları dar alanda yoğunlaşmış olup başlıca yer leşim birimleri: Gildirli, Çevlik Köyleri, Karahamzauşağı, Solaklı, Sarı- hacı mahalleleri ve Kızıldağ, Eğrice, Kaltak, Çevlik Yaylalarıdır. Bölge Akdeniz iklimi etkisinde olup yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve ya* ğişlı geçer. Uçürge ve Körkün suları bölgenin akarsularını oluştururlar. İnceleme Fotojeoloji, Saha, Labaratuvar ve Büro Çalışmaları şeklinde de vam etmiştir. Foto jeolojide; inceleme alanının hava fotoğrafları incele nerek litoloji, yapı ve yol durumu incelenmiştir. Saha Çalışmalarında; Jeolojik haritalama, stratigrafik kesit ölçümü ve numune derlemesi yapıl mıştır. Labaratuvar Çalışmalarında; Teknik çizimler, ince kesit tanımla maları ile Büro Çalışmasında; rapor yazımı ile devam etmiştir. İnceleme alanında paraotokton, allokton ve otokton konumlu Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyİk yaşlı 8 litostratigraf İ birimi ayırt- lanarak haritalarımı ştır. Çalışma alanında temeli paraotokton konumlu Permo-Karbonifer yaşlı; gri,sarımsı-açık kahve ve mavimsi gri renkte ki reçtaşı, şeyi, kuvarsit, killi kireçtaşı, kuvars kumtaşı, çamurtaşı, do- lomitik kireçtaşı ile dolomitten oluşan içinde bol fusulin, krinoid, la- mellibranş fosilleri ile oolit ve pizolitli kireçtaşlarını kapsayan Kara hamzauşağı formasyonu oluşturur. Birimin üst dokanağı Demirkazık kireçta şı ile diskordanslı olup tabanı gözlenememektedir. Yaklaşık görünür kalın lık 500 m dir. Litolojileri ve fosil içeriği ile birim sığ deniz ortamın da çökelmiş olmalıdır. Jura-Kretase yaşlı Demirkazık kireçtaşı; gri-açık kahve, kirli beyazımsı renkli kireçtaşı ve dolomitik kireçtaşmdan oluş maktadır. Paraotokton konumlu olan bu birim Subattığı batısında ölçülen stratigrafi kesitinde 302 m lik bir kalınlık sunmaktadır. Mikritik hamurr lu olması, Algae, Miliolidae ve Thaumatoporella gibi fosiller kapsaması68 ile sığ deniz ortamı, birimin üst seviyelerindeki beyazımsı-sarımsı pembe renkli, çörtlü, mikritik kireçtaşı arının bulunması ve pelajik foramlar içermesi ile ortamın daha sonra derinleştiği söylenebilir. Demirkazık ki- reçtaşının üst dokanağı Yavça formasyonu ile konkordanslıdır. Kampaniyen -Alt Maestrihtiyen yaşlı; kumtaşi, şeyi ardalanımı ile çok ince çakıl ta şından oluşan Yavça formasyonu yanal ve düşey yönde fasiyes değişimi sun maktadır. Üst dokanağı Kızıldağ melanjı ile tektonik olduğundan bölgesel olarak kalınlık değişebilmektedir. Soğanoluğu dolayında ölçülen stratig- rafik kesitte 107 m lik bir kalınlık ölçülmüştür. Birim içinde yer yer küçük asfaltit mostraları gözlenmektedir. Birim litolojisi ve fosil içeri ği ile düşük enerjili pelajik ortamda çökelmiş olmalıdır. Allokton konumlu birimler inceleme alanında kendilerinden da ha yaşlı birimleri tektonik dokanakla üzerlemişlerdir. Alt Maestrihtiyen sonrası bölgeye yerleşen Kızıldağ melanjı genellikle serpantinit, radyo- larit, lav, bazı ince denizel kırıntılılar ile farklı oluşum ortamlarına ait farklı yaşta kireçtaşı bloklarından oluşmaktadır. Kızıldağ melanjı Cilgurliz sürüklenimi ile bölgeye yerleşmiştir. Üzerine ise harzburjit, dunit ile daha az oranda piroksenit, gabro ve çok az oranda da diyorit ve granit kapsayan Faraşa ofiyolitleri Gerdağı sürüklenimi ile daha yaşlı bi rimleri tektonik olarak üstlemektedir. Diyabaz daykları tarafından kesil miş olan birimin kalınlığı hakkında bir şeyler söylemek mümkün değildir. Otokton birimlerin tabanını Oligosen-Alt Miyosen yaşlı çakıl- taşı, kurntaşı, silttaşi ve çamurtaşı ardalanımindan oluşan karasal Gildir- li formasyonu. oluşturmaktadır. Birim tabanında bulunan düzensiz bir topog rafya örneği sunan Demirkazık kireçtaşı üzerinde diskordanslı olarak göz lenmektedir. Bölgesel ölçekte 10-200 m kalınlık sunan birimin üst dokanağı ise üzerinde bulunan Alt-Orta Iwiyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu ile u- yumludur. Kaplankaya formasyonu gri-boz renkli kurntaşı ve silttaşindan o- luşrnaktadır. Birim kapsadığı litoloji ve fosil içeriği ile sığ deniz-plaj ortamında çökelmiş olmalıdır. Birim içerisinden ölçülen kesitte 36 m kalın lık bulunmuştur. Kaplankaya formasyonu üzerindeki Orta-?Üst Miyosen yaşlı Karaisalı kireçtaşı ile yanal ve düşey geçişlidir. Resifal nitelikli Kara isalı kireçtaşı bol miktarda algae, ekinid, mercan ve foraminifer kapsa -69 maktadır. Çalışma alanında Karahamzauşağı formasyonu, Demirkazık kireçta şı, Yavça formasyonu ve Miyosen yaşlı formasyonlarda ölçülmüş olan doğrul tu ve eğimler ile gül diyagramları hazırlanmıştır. Bu diyagramlar ile böl geyi etkileyen kuvvetler öğrenilmiştir. Buna göre: Karahamzauşağı formas»- yonu NW-SE ve daha az olarak NE-SW yönlü kuvvetlerden, Demirkazık kireç taşı NE-SW, NW-SE yönlü kuvvetlerden,- Yavça formasyonu KW-SE yönlü kuvvet lerden ve Miyosen yaşlı formasyonlarda NW-SE yönlü kuvvetlerden etkilenmiş lerdir. Bölge tektonik yönden oldukça etkin dönemler geçirmiştir. Demirka zık kireçtaşı ile Karahamzauşağı formasyonları içinde antiklinal eksenleri belirlenmiş olup isimlendirilmemiştir. Faylar genelde NE-SW uzanımlı olup birbirlerine yaklaşık paralellik sunmaktadırlar. Bunlardan önemli olanları: Çevlik, Kurdak, Köpek Dağı, Soğanoluğu, Eğrice, Ayıbeleği, Subattığı,Kuran- şa, Karaardıç, Kılıçkayası, Umuttaşi faylarıdır. Permo-Karbonifer yaşlı Karahamzauşağı formasyonu i Hersiniyen Yapısal Katı, Jura-Kretase yaşlı Demirkazık kireçtaşı; Alpin Alt Yapısal Kat, Tersiyer birimleri ise Alpin Orta Yapısal Kat1 m Orojenik fazların dan etkilenmişlerdir. İnceleme alanının litolojileri ile jeomorfolojisi, birbirleri ile yakından ilişkilidir. Sert, sağlam, dayanımlı kayalar sarp ve yüksek tepeleri oluştururken, ince kırıntılı, sıkı pekişmemiş ve dayanımsız kaya lar da alçak ve yayvan topografya örneği sunarlar. Çalışma alanında ekonomik değere sahip cevherleşmeler bulunmak tadır. Faraşa ofiyolitleri ve Kızıldağ melanjı içerisinde krom ocakları bu lunmaktadır. Yavça formasyonu içinde birkaç küçük asfaltit mostrası gözlen miştir. Karaisalı kireçtaşı TCDDY tarafından balast malzemesi olarak, böl ge halkı tarafından da yapı taşı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Karaisalı kireçtaşı toz kireç için hammadde niteliği taşımaktadır. Bazı araştırıcı larda inceleme alanı ve yakın dolayında petrolün gömülü tepe ve stretig- rafik kapanlarda olabileceğini belirtmişlirdir.

This thesis is based on the geological research carried out 2 within an area of 90 km around the Kızıldağ plain, 80 km away from the city of Adana in north-northwestern direction. The study area as was do ne in Kozan K33 bp``^ » N34 ai`a4 topographic map of 1/25 000 scale exhi bits an irregular topographic pattern. The main hills of 400-2152 m high, become gradually lower from north to south. The inhibited areas are con centrated in the narrow areas and the most important ones are: Gildirli, Jevlik villages, Karahamzauşağı, Solaklı, Sarıhacı districts and Kızıl dağ, Eğrice, Kaltak, Çevlik plains. The region is mainly under the influ ence of the Mediterranean climate-hot and dry in summer, warm and rainy in winter. The two rivers, Uçürge and Kör kiln, consititute the major riv ers of this area. The research may be divided into photogeology, area, laboratory and office studies. In photogeology studies; lithology, struc ture and the course of roads have been observed on air photographs; Area studies consists of geological mapping, measurment of stratigraphic sec tions and sample collection. Laboratory studies, comprise technical draw ings and thin section definations. Office studies, invalves report prepa rations. The eight lithostratigraphic units consisting of parautochton, allochton, autochton belonging to Paleozoic, Mesozoic and Cenozoic times have been detected and mapped in the investigated area, par autochton, Per- mo-Carboniferous aged Karahamzauşağı formation at the base constitues gray, yellowish-light brown and bluish gray limestone, shale, quartzite, clayey limestone, qartz sandstone, mudstone, dolomitized limestone and dolomite with limestone containing a great deal of fusulina, crinoid, lamellibranc- hiata fossils and oolit-pissolit. Upper contact of this formation is in unconformitiy with Demirkazık limestone and its base cannot be observed. Approximate discernable thickness is 500 m. This formation with its litho- logies and fossils must have settled in shallow water. Demirkazık limestone of Jura-Cretaceous age consists of gray-light brown and dirty whitish co loured limestone and dolomitized limestone. This parautochton based unit shows 302 m thickness in the measured stratigraphy section in the west of Subattığı. Being micritic clayed containing algae, miliolidae and thaumato- porella fossils, the shallow region of the sea may have become deepen due71 to its pelagic forms and the whitish-yelowish pink coloured, micritic li mestones that exist on the surface of the unit. The upper contact of Demir kazık limestone is in concordance with Yavça formation. Yavça formation of Campanien-Lower Maestrihtien age consists of sandstone, shales and tiny gravel stones exhibits a variation of facies both in vertical and lateral directions. Since its upper part is a mixture of Kızıldağ melange and tec tonic, the thickness shows a variation from region to region. The stratig- raphic section around Soğanoluğu amounts to 107 m of thickness, in various places of the unit small asphaltite outcrops have been observed. The unit, with its lithology and fossil contens, must have settled in low energy po sition. Allochtonous situated units with tectonic contact overlaps the older units. The Kızıldağ melange, settled after Lower Maestrihtien con sists of serpentine, radiolarit, lava and some fine marine gravels along with various aged limestones blocks belonging to various formation media, ît must have taken its present situation as a result of the drifting of Cilgurliz. Harzburgite, dunite, and to a lesser extent pyroksenit and with Gerdağ drifting the Faraşa ophiolits containing gabro and in less propor tion diorit and granite overlaps the older units tectonical. it is diffi cult to estimate the thickness of the unit cut accros by diabaz dikes. The bottom of the autochton units consists of the continental Gildirli formation of Oligocene-Low Miocene age containing old gravel sto nes, sandstone, siltstone and mudstone. Irregular topography at the bottom of the unit is discordant with the Demirkazık limestone. On the other hand, the upper contact of the unit having a thickness of about 10-200 m in the regional scale is observed to be in concordance with Low-Middle Miocene aged Kaplankaya formation that consists of gray coloured sandstones and siltstones. The unit with its lithology and fossil contents must have set tled on beach or shallow water. The measurment of a section in the unit shows a thickness of 36 m. Middle-?Upper Miocene aged Karaisalı limestone beyond Kaplankaya formation is laterally and vertically intermixed with Kaplankaya formation. Karaisalı limestone of characterizer contains algae, echinid, corall and foraminifer in large quantities. In the research area, rose diagram has been prepared, showing72 the directions and slopes measured in Karahamzauşağı formation, on Demir kazık limestone, in Yavça formation and Miocene aged formations. Through these diagrams, the forces that influence the region have been learned. Thus, Karahamzauşağı formation has been influenced by forces of M-SE direction; Demirkazık limestone of NE-SW, NW-SE direction, Yavça formation of NW-SE direction and Miocene aged formations of N&-SE direction. The area has experienced active periods with respect to tectonics. Anticlinal axes have been identified and but not named in Karahamzauşağı formation and Demirkazık limestone. The faults generally stretch out in NE-SW direc tion and they are aproximately parallel to one another. The major faults are the following:Çevlik,Kurdak, Köpek Dağı, Soğanoluğu, Eğrice, Ayıbele- ği, Subattığı, Kuranşa, Karaardıç, Kılıçkayası and Umuttaşı faults. Permo-Carboniferous aged Karahamzauşağı formation has been influenced by Hercinian Structural Stage; Jurassic-Cretaceous aged Demir kazık limestone by Alpine Sub-Structural Stage; and Tertiary units by orogenic phaser of Alpine Middle Structural Stage. The lithologies and geomorphologies of the research area are closely related to each other. Hard, stiff and firm rocks make up steep and high hills whereas tiny fragmented, loosely formed and irristant rocks forms, low and broad of topographic pattern. In the research area economicaly valuable ores have been faund. There are some chrome reserves in Faraşa ophiolites and Kızıldağ melange. Some small asphaltite outcrops have been observed in the Yavça formation. The Karaisalı limestone is being used as ballast material by TCDDY (State railway) and as building material by regional people. Furtherm ore, the Karaisalı limestone has the qualification as a raw ma terial for powdered lime. Some researches have stated that oil may be entrapped in the stratigraphic layers in the research area and in its immadiate proximity.