Toros Göknarı (Abies cilicica carr.)nın Türkiye`deki doğal yayılış ve silvikültürel özellikleri

Abstract

ÖZET Bu araştırmanın amacı, Toros Göknarının Türkiye'deki doğal yayılışını ve Toros Göknarı meşcerelerinin çeşitli silvikültürel özelliklerini araştırmaktır. Bu konuda henüz yeterli araştırmalar bulunmamaktadır. Bu araştırma, Toros Gök- narını çok yönlü olarak ele alan ilk çalışma niteliğindedir. Bu araştırmada önce Toros Göknarının Botanik özellikleri üzerinde durulmuştur. Daha sonra bu türün Türkiye'deki doğal yayılışı incelenmiştir. Doğal yayılış incelemeleri bir envanter çalışmasından ziyade Toros Göknarının ekolojik ve silvikültürel özelliklerinin belirlenmesine dönüktür. Doğal yayılış bölümünden sonra Toros Göknarının ekolojik istek ve özellikleri üzerinde durulmuş, daha sonra Toros Göknarının Sedir ve Karaçam ile karşılıklı büyüme ilişkileri incelen¬ miştir. En son olarak ise, saf ve karışık Toros Göknarı meş¬ cerelerinin çeşitli silvikültürel özellikleri üzerinde du¬ rulmuştur. Bulgular ve elde edilen sonuçlar aşağıdadır: Toros Göknarı iyi yetişme muhitlerinde 40-42 m boy, 1.5 m çap yapabilen birinci sınıf orman ağaçlarındandır. Coode ve Güllen Toros Göknarını iki alt türe ayırmaktadır. Buna göre, Göksu nehrinin doğusunda yayılış gösteren ve genç sürgünleri tüylü, tomurcukları reçinesiz olan Toros Göknarı subsp. cilicica; Göksu nehrinin batısında yayılış gösteren, genç sürgünleri tüysüz, tomurcukları bol reçineli olan Toros Göknarı ise subsp. isaurica olarak adlandırılmaktadır. Biz araştırmamızda bu ayrıma paralel şekilde gövde rengi ve kabuk formu bakımından da fark tesbit ettik. Buna göre Göksu nehrinin doğusundaki Göknarlarda kabuk beyaza yakın boz^bir renk tonu göstermektedir. İleri yaşlarda kabuğun daha ziyade dip kısımlarında olmak üzere az miktarda çatlaklar oluşur. Göksu nehrinin batısında kalan Göknarlarda ise kabuk genç yaşlardan itibaren gri veya koyu gridir. İleri yaşlarda ise kabuk pul pul çatlaklıdır. Alt türler veya yetişme muhiti ırkları meselesinde daha detaylı bir araştırma tezimizin konusu dışında bırakılmıştır. Toros Göknarının Türkiye'deki parçalı ve çok dağınık doğal yayılışı Şekil 7 üzerinde detaylı olarak gösterilmiş-tir. Toros Göknarı Bucak (Antalya) ve Maraş arasındaki Toros dağları ile Osmaniye-Antakya arasındaki Amanos dağları üzerinde yayılış göstermektedir. Kuzey bakılarda 1150-1200 m'- den itibaren, güney bakılarda ise 1450-1550 m'lerden itibaren başlayarak ortalama 2000 m'lerdeki orman sınırına kadar ulaşır. Ençok sevdiği bakılar, denizin aksi yönündeki güneşe az maruz kuzey bakılardır. Gölgeli vadiler, derin topraklı çu¬ kurlar en sevdiği yetişme ortamlarıdır. Böyle kısımlarda saf halde bulunur. Bunun dışında başta Sedir, Karaçam ve Ardıçlar olmak üzere, 50-100 m yükseklik farkı gösteren geçiş zonla- rında Kızılcam, lokal araziler üzerinde Meşeler, Titrekkavak, Servi, Akçaağaç, Kayacık, Kayın gibi türlerle karışır. Sahile yakın yüksek dağlardan başlayıp, step yakınındaki dağlara kadar sokulur, içerilere girildikçe kuzey bakıdaki alt sınırının 1450-1600 m'lere doğru yükseldiği görülür. Geniş Akdeniz Orman rejyonunun en üst orman basamağında yayılış gösteren Toros Göknarı, yörenin hemen tek gölge ağacı durumundadır. Toros Göknarı en çok birarada bulunduğu Sedir ve Kara- çam'a karşı başlangıçtan itibaren büyüme geriliği gösterir. Söz konusu büyüme geriliği, Toros Göknarının özellikle ilk yaşlardaki yavaş büyümesinden kaynaklanır. Bu durum, onun ancak siper altında gençleşebilmesinin tabiî bir sonucudur. Toros Göknarı yayılış alanlarında iklim yarı nemli ile çok nemli arasında değişmektedir. Buralarda hüküm süren ik¬ lim, tipik Akdeniz iklimi olmayıp, kışları sert, yazları nis- beten serin geçen `Akdeniz yüksek dağ iklimidir`. Anakaya ge¬ nellikle kalker anakayasıdır. Derin ve geniş çatlaklar^göste¬ ren kalker anakayasının bu çatlaklarında kırmızı Akdeniz top¬ rağı bulunur. Bu nedenle Toros Göknarı meşcerelerinin topra¬ ğını fizyolojik olarak `derin` kabul etmek gerekir._Bu toprak¬ lar iskelet muhtevası bakımından zengin, drenajı iyi, orta tekstürde topraklardır. Genellikle Alkalen reaksiyon gösterir¬ ler. Toros Göknarı meşcerelerinde gençleşme açısından herhangi bir ölü ve diri örtü problemi yoktur. Tek tabakalı ve saf Gök- nar meşcerelerinde ışık entansitesi en düşüktür. Bunu sırasıyla seçme kuruluşundaki saf Göknar meşcereleri, Sedir+Göknar karışık meşcereleri ve Karaçam+Göknar karışık meşcereleri ta¬ kip eder. Toros Göknarının minimum ışık alımı, Kazdağı Gökna- rından daha yüksektir. Bunun başlıca nedeni yetişme muhiti koşullarının olumsuzluğu olabilir. Toros Göknarı meşcereleri genellikle tabiat ormanı ka- rakterindedir. Bu meşcerelerin az bir kısmı tek- tabakalı saf veya çok tabakalı saf meşcerelerdir. Büyük kısmı ise,başta Se¬ dir, Karaçam ve Ardıçlar olmak üzere karışık meşcerelerdir. Toros Göknarı normal hallerde 2 yılda bir bol tohum yapabilmektedir. Tohum verimi oldukça yüksek olup ana ağaçlar entan- sif bir tohumlama yapabilirler. Teşekkül eden Toros Göknarı gençlikleri çok hızlı bir kök gelişmesi yaparak, kurak peryod gelmeden köklerini mineral toprağa ulaştırırlar. Ancak bu gençlikler ilk yıllarda özellikle kuraklığa karşı siper ihti-yacındadırlar. Diğer yandan gençleşmenin başarıya ulaşması için Zoobiotik faktörlere karşı da yeterli tedbirler alınmış olmalıdır. Aksi halde Toroslarda hiçbir başarı şansı kalmaz. Tabiattaki örneklere göre; Toros Göknarını büyük alan siper metodu, Baden Metodu, saf grup metodları, etekşeridi grup işletmesi, Bavyera kombine grup metodları ve meşcerede seçme kuruluşu varsa seçme metodu ile gençleştirmek mümkündür. Ancak, Toroslar'da ekstrem şartlar gösteren tamamen karstik arazileri `Muhafaza Ormanı` olarak ayırmak ve bu alanların elden çıkmasını önlemek gerekir.

SUMMARY The aim of this research is to investigate the natural distribution of Abies cilicica Carr. in Turkey, to- gether with the various silvicultural characteristics of the stands of this species. There is not any satisfactory investigations established on this subject yet. Therefore this research has a character of the first study that deals with the various aspects of Abies cilicica Carr. in this research, first of ali the botanical charac- teristics of Abies cilicica Carr. has been studied, and then the natural distribution of this species in Turkey has been considered. The investigations carried out on the occurrence of this species have not only an inventory character of study but also consider the determination of the ecological and silvicultural characteristics of this species. After the explanation of the occurrence,the ecological needs and the ecological characteristics of Abies cilicica Carr. and its comparative growth relations with Cedrus libani and Pinus nigra have been examined. Finally the various silvicultural features of the püre and mixed stands of Abies cilicica Carr. have been explained. The findings and results obtained are as follows: in a suitable environment Abies cilicica Carr. (which is öne of the first class forest tree) can reach to about a height of 42 meters and to a diameter of 1.5 meters. From the botanical point of view, Coode and Güllen classify Abies cilicica Carr. into two Sub-Species. According to this clas- sification; the Abies cilicica Carr. which occurrs on the eastern side of the Göksu river which have hairy young shoots, and buds vithout resin are called subsp. cilicica; and that which occurs on the west side of the Göksu river, which have glabrous young Shoots and buds contain resin abundantly, are named subsp. isaurica. During our investigation as parallel to this classification, we have also noticed differences in the colour of the trunk and in the form of the bark. According to our observation, the Abies cilicica Carr. groving on the eastern of the Göksu river has a greyish-white bark with a number of cracks which are formed mainly on the lowest part ofthe bark in advanced ages. On the other hand. The Abies cili¬ cica Carr. which occurs on the western side of the Göksu river has a grey ör dark grey bark even in the young ages.^ in addition, the bark of the trees have scale-like cracks/in advanced ages. A more detailed investigation about subspecies ör geographical races of this species has been out of our- subj ect. The natural distribution of Abies cilicica Carr. is shown on the Figüre 7 in detail. The Abies cilicica Carr. occurs on the Taurus mountains between Bucak (Antalya) and Maraş, and on the Amanos mountains betveen Osmaniye and An¬ takya. On the northern slopes, the Abies cilicica Carr. occurs betveen the altitudes of 1150-1200 m and 2000 m (Alpine timber line). On the other hand, on the southern aspects, the natural distribution of this species is between the elevations of 1450-1550 and 2000 m/). it generally prefers the northern slopes vhich are in the opposite direction to the sea, and have less sunshine. it also prefers the shaded valleys and the deep soil-pits. On such places the Abies cilicica^Carr. is found as püre stands. Other then this, Abies cilicica Carr. forms mixed stands mostly with Cedrus libani, Pinus nigra^and Juniperus sp. in its natural distributional areas. in addi¬ tion, at the upper boundary of Pinus brutia, there are mixed stands of this species, limited between about 50-100 m eleva- tional differences which is a transitional zone between Pinus brutia and Abies cilicica. it also makes mixed stands with Quercus sp., Populus tremula, Cupressus sempervirens, Acer sp., Ostrya carpinifolia and Fagus orientalis in some different localities. The occurrence of Abies cilicica Carr. stands extend from high mountains near the coastal area to the moun¬ tains near the steppic lands. Towards the inland, we observed that the lower boundary of this species rises up to 1450-1600 meters at northern slopes. The Abies cilicica Carr. vhose species occurs on the highest altitudal (elevational) zones of the Mediterranean Forest Region, is the unique shade-tree of the region. From the beginning, Abies cilicica Carr. grows slower than Cedrus libani and Pinus nigra species which are^the most common trees that make mixture stands with this species. This slovness in grovth is especially due to slower grovth in its early years. This is an expected result of its regenerate only under shelter of the trees. / The climate in the areas on which Abies cilicica Carr. occurs, varies between semihumid and very humid. The climate^ prevailing here is not a typical Mediterranean climate, but it can be considered as a sub-class with severe winters and rather cool summers, on the high mountain ranges. The parent rock is generally lime stone. This limestone contains many deep and large cracks which are full of red-brown soils (Terra rosa). Therefore the soil on which the Abies cilicica Carr. stands.regarding to the vegetation ör soil litter. The intensity of light is the least in püre and singlelayered Abies cilicica Carr. stands. This is followed by püre Abieş cilicica stands which are in the selection form, Cedrus libani+Abies cilicica mixed stands, and Pinus nigra+Abies cilicica mixed stands respectively. The minimum light demand of Abies cilicica is more than that of Kazdağı f ir (Abies equi-troj ani). Öne of ' the reason behind this event may be the unfavourable environ- mental conditions. The Abies cilicica stands are generally in the charac- ter of a nature forest. A small number of these is single - storied (layered) püre ör multiple-storied (layered) püre stands, while a large number of them including mainly Cedrus libani, Pinus nigra and Juniperus sp. are mixed trees. The Abies cilicica stands normally produce abundance seeds every two years. Seed yield of this species is rather rich and the seed trees are able to seed intensively. The Abies cilica seedlings develop their roots very rapidly and enable them to reach the mineral soil before the beginning of the drought period. However these seedlings are particularly in need of shelter against the effect of drought in early years. Besides sufficient protection measures have to be taken against zoo- biotic factors, especially for the grazing of goats, in order to be successful in the natural regeneration activities. Other- wise the regeneration activities fail. Considering the examples of the regeneration in the nature, it is possible to regenerate Abies cilicica by using the wide area sheltervood method, Baden Method, püre group method, strip group method (strip-shelter- wood method), Bavyera combined group method and selection method if the stand has a selective structure (form of selec¬ tion). However ali the karst lands which show extreme condi¬ tions on the Taurus mountains, should be preserved in `Conser- vation regimes` as `protection forest`.