ORSO ve (İNİA/CNO/CAL) ekmeklik buğday (T.aestivum L. emthell) çeşitlerinin F1, F2 ve geri melez döl kuşaklarında önemli tarımsal karakterlerin kalıtımı üzerinde araştırmalar

Abstract

57 ÖZET Çukurova Bölgesinin standart ekmeklik buğday çeşitlerinden bi risi olan QRSO (T.aestivum L. em Thell) ile daha önce yapılan intro- düksiyon çalışmalarında özellikle erkencilik yönünden dikkati çeken İNİA/CNO//CAL (T. aestivum L. em Thell) çeşiti ve bu çeşitlerin melez- lenmesiyle elde edilen Fx, F2, Bx, B2 döl kuşaklarındaki genetik ya pıyı incelemek amacı ile planlanan bu çalışma 1982-19 86 yılları ara sında Çukurova Ünüversitesi, Ziraat FAkültesi, Tarla Bitkileri Bölü münde yapılmıştır, tik iki yılda elde edilen melez tohumlar 19 84 yı lında anaçlarla birlikte tesadüf blokları deneme deseninde dört tek- rarlamalı olarak yetiştirilmişlerdir. Oluşturulan populasyonda, başaklanma süresi, bitki boyu, bayrak yaprağı eni, boyu ve kın uzunluğu, başak boyu, bitkide başak sayısı, başakta tane sayısı, başakta başakçık sayısı, 1000 tane ağırlığı, başakta tane ağırlığı, bitki verimi gibi karakterler incelenmiştir. Toplanan verilerde varyans analizi yoluyla döl kuşakları ve tekerrürler arası farklılık. araştırılarak, her karekter için, hete rosis, heterobeltiosis, F2 gerilemesi, F2 sapması dominans derecesi çevresel, eklemeli ve dominans varyans, kalıtım derecesi ve genetik ilerleme incelenmiştir. Araştırmada incelenen her özelliği yöneten gen etkilerini belirtmek amacıyla birleşik ölçümleme ve 6-parametre modeli yöntem leri kullanılmıştır. Araştırmalarda elde edilen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir; 1- Başaklanma süresi bakımından kalıtım derecesinin yüksek ol ması, her ne kadar seleksiyonun erken döl kuşaklarında (F2) yapıla bileceğini gösteriyorsa da; incelenen özelliğin kalıtımında ekleme li, gen etkilerinin yanında duplike edici epistatik gen etkilerinin bulunması, seleksiyonun F3-F4 döl kuşaklarında yapılmasının daha yararlı olacağını göstermektedir.58 2- Kalxtxm derecesinin orta düzeyde çıktığı bitki boyunda; ek lemeli gen etkisinin yanında iki katlı büyüklükte dominant ve domi nant x dominant epistatik gen etkisinin bulunması seleks iyonun ile ri döl kuşaklarında yapılmasını daha uygun olacağını belirtmektedir. 3- Bayrak yaprağı uzunluğu, bayrak yaprağı genişliği, bayrak yaprağı km uzunluğu gibi yaprak boyutları bakımından düşük kalıtım dereceleri bulunmuştur. Bu özellikler için eklemeli etkilerden daha çok dominant gen etkisinin bulunması nedeniyle seleks iyonun durulmuş hatlara ertelenmesi daha yararlı olacaktır. 4- Başak boyu için hesaplanan yüksek düzeyde kalıtım derecesi ve eklemeli, eklemeli x eklemeli genlerin önemliliği seleks iyonun F_ döl kuşağından itibaren yapılabileceğini göstermektedir. 5- Heterosisin önemli düzeyde çıktığı bitkide başak ve başakta başakçık sayısında epistatik gen etkileri ve genotip x çevre interak- siyonu önemli olmuştur. Kalıtım dereces ininde negatif olması nede niyle seleksiyonun başarılı olmayacağı kanısına varılmıştır. 6- Genellikle dominant ve eklemeli gen etkilerinin önemli ol duğu başakta tane sayısının çevre koşullarından çok etkilendiği be lirlenmiştir. Bu nedenle bu özellik bakımından yapılacak seleksiyo nun ileri generasyonlara ertelenmesi gerekmektedir. 7- 1000 tane ağırlığı bakımından yüksek heterosis ve yüksek kalıtım değerleri bulunmuştur. Bu özellikte eklemeli gen etkileri nin de önemli çıkması seleksiyonun F2 döl kuşağından itibaren yapı labileceğini göstermektedir. 8- Başakta tane ağırlığı bavımmdan orta düzeyde bir kalıtım derecesi ile eklemeli ve eklemeli x eklemeli gen etkilerinin bulun ması bize erken döl kuşaklarında yapılacak seleksiyonun başarılı olacağını belirtmekle beraber duplike edici epistatik gen etkileri nin bulunması seleksiyonu ileri döl kuşaklarına ertelemenin yararlı olacağını göstermektedir.59 9- Heterosis ve heterobeltiosis ' in önemli düzeyde çıktığı bit ki veriminde, dominant ve çeşitli tipte epistatik gen etkileri önem li bulunmuştur. Bu özellik bakımından kalıtım derecesinin de negatif olması nedeniyle bu özelliğin seleksiyon kriteri olarak değerlendi- rilemiyeceği kanısına varılmıştır. 10- Çalışmada bitkide başak sayısı, başakta başakçık sayısı, başaklanma süresi, 1000 tane ağırlığı ve bitki verimi bakımından yüksek heterosis değerleri saptanmıştır. Bunlardan özellikle bitki veriminde bulunan %115 düzeyindeki heterosis melez buğday ıslahında anaçların uygun iki çeşit olabileceğini göstermektedir.

60 SUMMARY This study was conducted to determine the genetic structures of the standart wheat cultivar ORSOÇT.aest L. em Thell) and the promising cultivar for earliness and their crossed generations of F1,F2, B1 and B2 were tested in the field crops Department of Agricultural faculty of Çukurova University. The study was carried out in four years between 19 82 and 1986 and the trial vas arranged in a randomized complete block design with four replications. Days to heading, plant height width, lenght and sheat lenght of flag leaf, lenght of spike, number of spikes per plant, number of seeds per spike, number of spikelets per spike, 1000 grain weight, weight of grain per spike, yield per plant were determined. Heterosis, heterobeltiosis, F2 depression F2 deviation, degree of dominance, enviromental additive and dominance variance heritability and genetic advance for each character were investi gated. In the study, the methods of Joint scaling and 6-parameters model were used to determine the effects of gene effecting each character. The results of this study were summarized as follows : 1- The high heritability value for days to heading showed that the selection could be done in early generations (F2) In the mean time, presence of epistatic genes duplicating as well as the additive gene appeared that the selection performed in generations of F3-F4 would be more useful, 2- Presence of the additive, dominant gene effects and dominant x dominant epistatic gene effects on the plant height having average heritability showed that making the selection for the plant height in the advance generations would be more useful. 3- It was determined that width, length and sheat length of flag leaf had low heritability.61 The selection for these characters should be made in the advance generations, because there weremore dominant gene effects than additive gene etf ects. 4- High heritability value for the length of spike presence of additive and additive x additive gene shofed that the selection for this character could be made in the generation of F2. 5- In the planty having heterosis effects, epistatic gene effects and the interactions between genotyp and environment were significant. I additon, it was also concluded that any selection performed for these characters can not be succesfull due to the negative inheritance degree. 6- Generally, dominant and additive gene effects for the number of grain per spike were significant, it was also determined that the number of grain per spike was highly influenced by the environmental conditions. Therefore, it was suggested that the selection for this character should be delayed to advance gene rations. 7- The higher heterosis degrees and higher heritability values for 1000 grain weight were determined. In addition the additive gene effects for this character was significant therefore, the selection for this character could be done in the generation F2. 8- Presence of average heritability value and additive and additive x additive gene effects for weight of grain per spike showed that selection for this character could be successful. However presence of duplicating epistatic gene effects suggested that selection should be delayed to advance generations. 9- It was determined that for grain yield per plant dominant gene effect and different kind of epistatic gene effects as well as heterosis and heterobeltiosis were significant. It was concluded that this character was not a good selection criterion due to negative heritability value.62 10- It was determined that heterosis for number of spikes per plant, number of spikelets per spike, days to heading, 1000 grain weight and yield per plant were high. Due to abouth %115 heterosis found in wheat yield, It was indicated was that the two parents cultivars under investigation could be suitable cultivars for wheat Breeding.