Çukurova bölgesinde biyoklimatik veriler kullanılarak açık ve yeşil alan sistemlerinin belirlenmesi ilkeleri üzerinde bir araştırma

Abstract

Araştırma alanı, Akdeniz Bölgesinin 36° 07' -38° 07' Kuzey Enlemleri ile 33° 27' -36° 27' Doğu Boylamları 2 arasında kalan yaklaşık 34 300 Km ' lik kesimini kapsamak tadır. Güney kıyı şeridinde Silifke-Yumurtalık, kuzeyde Arslenköy-Pozantı-Saimbeyli, batıda Gülnar-Mut, doğuda Yarpuz, araştırma alanının sınırlarında yer almaktadır. Son yıllardaki hızlı nüfus artışı, hızlı kentleş me ve endüstrileşme ile bunlara bağlı diğer gelişmelerin çok sayıda çevre sorununu yarattığı ve doğal değerlerin uygun kullanımının oldukça ``kısıtlandığı bir bölge olarak görülmesi nedeniyle Çukurova Bölgesi bu çalışmada araş tırma alanı olarak seçilmiştir. Bölgede ortaya çıkan sorunlardan belki de en önemlisi kentsel ve kırsal kesimlerde iklim koşullarının bozulmasıdır. Bölge iklimi genelde sıcak ve insan yaşa mını olumsuz etkileyebilecek karakterdedir. Doğanın bil hassa bitki örtüsü bakımından giderek tahrip edilmesi ve hatalı alan kullanımlarının yarattığı sonuçlar da bu na katıldığında sorunlar özellikle kentsel ortamda daha da büyük olmaktadır. Bölge kentleri genelde düzensiz bir gelişme içerisindedir. Kentlerin çevrelerinde hızla ya yılan gecekondu yerleşimleri ile kent merkezlerindeki çok katlı ve birbirine sıkışmış yapı kitleleri günümüzde kentlerin akciğerleri ve fiziksel denge unsurları kabul edilen açık ve yeşil alanlara yer bırakmamıştır. Diğer yandan kentler ve yakın çevrelerindeki çeşitli etkinlik ler nedeniyle kentsel atmosferin bozulma olgusu da hız kazanmaktadır. Bölge kentlerindeki çevre bozulmalarının açık ve yeşil alanlar başta olmak üzere, diğer alan240 - kullanımları yönünden bir arada düşünülerek düzeltilme si gerekmektedir. Bu nedenle, bölge yerleşim alanlarında atmosferik yapıyı iyileştirmeye yönelik veya iklimle den geli fiziksel planlamaların yapılmasında yararlı olabi lecek bir araştırma ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araş tırma alanında, İklim-İnsan-Bitki ilişkileri içerisinde iklimsel konforu sağlayacak fiziksel yapının belirlenme si bu çalışmada esas amaç edinilmiştir. Araştırma; 1. Genel biyoklimatik değerlendirme, 2. Fiziksel planlamalarda iklimle denge kurulma sında kullanılacak ölçütlerin belirlenmesi, 3. :Çeşitli alan kullanımları için iklimle dengeli fiziksel planlama önerileri şeklinde üç aşama da gerçekleştirilmiştir. Birinci aşamada, önce araştırma alanının biyokli matik değerlendirmeye esas olacak genel yapısı (topoğra- fik yapı, toprak özellikleri, hidrolojik yapı, iklim, do ğal bitki örtüsü) ortaya konulmuştur. Daha sonra, araş tırma alanında belirlenen 14 meteoroloji istasyonuna ait 1970-1983 j'ilları arasını kapsayan iklim verileri biyo klimatik değerlendirmeler için kullanılabilir hale geti rilmiştir. Bu verilerden sıcaklık ve bağıl nem elemanla rına ilişkin olanları OLGYAY (1973) tarafından gelişti rilen Biyoklimatik Çizelge üzerine kaydedilmiştir. Bu şekilde 14 yerleşim alanı için En Sıcak ve En Az Sıcak Dönemler ile Biyoklimatik Konfor İçeren Bölgeler ve İk limsel Gereksinim Bölgeleri ortaya çıkartılmıştır. Biyo klimatik Çizelge üzerinde belirlenen bu bölgeler zamana bağlı olarak yorumlanmış ve sonuçta 14 yerleşim alanı- 241 - için Biyoklimatik Konfor İçeren Dönemler ile İklimsel Gereksinim Dönemlerinin saat olarak yıllık toplam süre leri elde edilmiştir. Bulunan değerler, biyoklimatik kon for içeren dönemler için mevsimler itibariyle; sıcaklık, gölge, rüzgar, nem ve ek serinletme unsurlarını içeren iklimsel gereksinim dönemleri için en sıcak ve en az sı cak dönemler itibariyle araştırma alanı genel haritası üzerine işlenmiştir. Sonuçta, Araştırma Alanı Biyoklima tik Değerlendirme Haritaları ortaya çıkartılmıştır. Qalı§manın ikinci aşamasında, elde edilen biyo klimatik değerlendirme haritaları yorumlanarak araştırma alanının ortaya koyduğu Biyoklimatik Kuşaklar (Sıcak Ku şak, Ilıman Kuşak, Serin Kuşak, Soğuk Kuşak) belirlenmiş tir. Araştırma alanında iklimle dengeli fiziksel planla ma ilkelerini belirlemek amacıyla, bulunan her biyokli matik kuşağı ve bölgenin farklı topoğrafik kuşaklarını örnekleyebilecek yerleşim alanları (Yumurtalık, Kozan, Mut, Feke, Arslanköy) tesadüfi olarak seçilmiştir. Se çilen yerleşim alanlarına ait biyoklimatik verilere OLGYAY'm (1973) geliştirdiği Sol-Air Yönlendirme Teorisi esasları uygulanarak her yerleşimdeki farklı alan kulla nımları için iklimle dengeli yönlendirme ve yer seçimi ölçütleri ortaya çıkartılmıştır. Çalışmanın üçüncü aşamasında, iklimle dengeli fiziksel planlama ölçütleri kullanılarak her yerleşim için konut, yönetim, ticaret, eğitim, spor ve rekreasyon ile açık ve yeşil alan kullanımlarını içeren Öneri Alan Kullanım Planları oluşturulmuştur. Bu aşamada ayrıca, yerleşim alanı genel dokusu, binalar ve dış mekan özel likleri, yerleşim içi sirkülasyon sistemi konularında iklimle dengeli fiziksel planlama önerileri getirilmiştir.- 242 - Son bölümde, Çukurova Bölgesi' nde biyoklimatik yönden açık ve ye§il alan sistemlerinin oluşturulması ilkeleri; yerleşim içi, konut çevreleri ve yerleşim çevresi ya da yerleşim periferisi olmak üzere üç yönde geliştirilmiş tir. Konut çevreleri açık ve yeşil alan tesisinde OLGYAY ve OLGYAY'ın (1976) Konut Çevreleri Optimum Bitkilendir- me Tekniği esasları uygulanmış ve sonuçta araştırma ala nı yerleşimleri için optimum bitkilendirme ölçütleri el de edilmiştir. Araştırmadan çıkartılan genel sonuç; Çukurova Bölgesi yerleşimlerinde, iklimle dengelenmiş bir alan kullanımı ve açık ve yeşil alan sistemi oluşturulması gerektiği, böylece biyoklimatik koşulların insan için her mevsimde daha uygun duruma getirilebileceğidir.

The research area is about 34 300 Km and lays between 36° 07' -38° 07' Northern Latitudes and 33° 27'- 36° 27' Eastern Longitudes in Mediterranean Region. This area has so many problems because of rapid urbanisations, extremely big^population extends and in- dustrilizations, in the. recent years. These developments in this area created so many problems to solve, so that the use of the sui table natural values were reduced. The aim to choose this area, was to find out the solutions, from the point of bioclimatic base. The most serious problems in the region are pos sibly adverse climatic conditions for the human comfort in both rural and urban areas. Generally the climate of the region is warm. For this reason it can be- negatively influenced to the human life. Adding to the natural plant eroducations and the negative land usages, the problems would be more and more in the cities. The regional cities are generally in undesirable development. Rapid growths of getoes around cities and huge buildings with densely populated avoid for the open spa ces and parks which are accepted as the physical balan ces between human and nature. On the other hand, various human activities in or periphery of the cities are getting worse the atmos phere. So that, the environmental deteriations should- 244 - bo Gliminnted by t, Vie way of considering open and green spaces usages. Therefore, in this research it was tried to improve atmospheric conditions over the sites of re gional settlements. Tn other words, a research whose aim is to improve physical plannings in balance with the environment was searched. In this research it was mainly purposed to iden tify the physical planning which will provide climatic comfort within the relations of climate man and plant. This research was accomplished in three steps as followed; 1. General bioclimatic evaluation, 2. Indication of parameters of physical plannings which will be in good balance with climate, 3. Suggestion of physical planning which are in balance with climate in various land uses. In the first step, it was tried to find out ge neral characteristics (e.g. topography, soil, hydrology, climate, flora) which are used in evaluation of biocli matic values in the research area. Later on,' climatic records of 1970-1983 from 14 seperate meteorologic sta tions in Çukurova Region were processed for bioclimatic evaluations. First of all, temperature and relative humidity values were put on two coordinate systems which contain the first, eleventh and twentyfirst days of every month as vertical lines (ordinate) and hourly values as horizantal lines (abscissa). Later, these values were recorded on the bioclimatic chart which was prepared by OLGYAY (1973). The bioclimatic chart was built up with tempera ture as ordinate and relative humidity as abscissa. In245 - the middle of the bioclimatic chart, the summer comfort zone divided into the desirable and practicable ranges. The winter comfort zone lies a little lower. Any clima tic condition determined by its temperature and relative humidity can be plotted on the chart. If the plotted. point falls into the comfort zone, can be feeled comfor table in shade. If the point falls outside the comfort zone, corrective measures ax^e needed. If the point is higher than the upper perimeter of the comfort zone, winds are needed. Wind effects can restore the feeling of comfort and offsets high tempera tures are charted with the nearly parallel lines follo wing the upper limit of the comfort zone perimeter. The numbers indicate the needed wind velocities in meter per second value. If the temperature is high and the relative hu midity is low, can be feeled too dry and hot, and wind help is needed. Evaporative cooling is the tool with which to high temperatures. The dotted lines indicate grains of moisture per pound of air needed to reduce temperatures to the level at the upper comfort perimeter. At the lower perimeter of the comfort zone is the line above which shading is needed. Conversely, ra diation is necessary below the line to counteract lover 2 temperatures. The amount of Cal/cni /h needed by `Solair` action to restore the sensation of comfort is tabula ted for outdoor conditions only.- 246 - In this way, total times in hours in a year for 14 settlement areas were obtained for periods which consist bioclimatic comfort and climatic needs from the bioclimatic charts. The overheated periods and the underheated peri ods were recorded on general map of the research area for climatic need periods consist founded temperature, shade, wind, humidity and additional cooling factors in respond to seasons. Finally, bioclimatic evaluation maps of the research area was prepared. In the second part of the research, bioclimatic zones (hot zone, temperate zone, cool zone, cold zone) were determined by evaluation of the maps. The settlement areas (Yumurtalık, Kozan, Mut, Feke, Arslanköy), where will present founded every bioclimatic and different to pographic zones, were coincidetly chosen in order to indicate physical planning principles in balance to cli mate in the research area. The principles of the Theor5r of Sol-Air Orientation developed by OLGYAY (1973) was applied to the bioclimatic values of chosen settlement areas for finding the balanced climatic orientation and site selection criteries for different land usages of every regional settlement. According to the findings, the optimum sun orientation is 3° from south to east on 36 th northern latitude and 5° from south to east on 37 th northern latitude, respectively. The optimum orientation adjusted to effective summer winds vary bet ween 17.5 from south to west and 5° from south to east. In the third part of the research, `Suggested Land Use Plans`, include housing, administrating, trading, playing, educational and recreational areas, were- 247 developed by using physical planning criteries in balance to climate. In this part, physical planning suggestions were also brought for genera] structure of settlement area, buildings, environment and circulation systems in every sample of settlements. Climatic balance was also considered, here. In the last part, principles of open and green spaces developing systems were prepared from the biocli- matic stand-point in Çukurova Region. The principles were evaluated in three points; inside of settlement, surrounding of housings and periphery of settlement. The principles of the Technique of Optimal Plantation in Housing Areas developed by OLGYAY and OLGYAY (1976) was used for planning open and green spaces. Finally, optimal plantation criteries were obtained for few floo red detached houses and apart'ments vertically and hori zontally in the research area. General results of the research: it is very much necessary to evaluate and establish a land use plan which well balanced with climate besides open and green spaces. So, it will be possible to create a climatic conditions which will be more comfortable for human life in every season in Çukurova Region.