Çukurova koşullarında pamuk bitkisinin su-üretim fonksiyonunun belirlenmesi üzerinde bir çalışma

Abstract

-92- ÖZET Çukurova koşullarında pamuk bitkisi için su-üretim fonksiyonu elde etmek amacıyla, 1985 ve 1966 yıllarında tarla denemeleri yapılmıştır, çalışma üç yinelemeli tesadüf blokları deneme desenine göre düzenlenmiş ve Ç.ü. Ziraat Fakültesi Kültürteknik Bölümü Araştırma ve Uygulama Alanında (Mutlu Serisinde) yürütülmüştür. Araştırmada Deltapine 15/21 pamuk çeşidi kullanılmıştır. Pamuk bitkisinde farklı gelişme dönemlerinde uygulanan su kısın tısının verim üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla büyüme mevsimi üç döneme ayrılarak ele alınmıştır. Büyüme dönemlerinin başlama ve bitim tarihlerine, ikinci bloktaki her parselde seçilen örnek bitkilerde yapı lan gözlemlerle karar verilmiştir. Buna göre, bitkinin birkaç yapraklı olmasından ilk çiçeklerin görülmesine kadar geçen süre vejetatif gelişme dönemi, ilk çiçeklerin görülmesinden ilk koza çatlamasına kadar geçen süre çiçeklenme ve koza oluşumu dönemi; ilk koza çatlamasının görülme sinden son el hasada kadar geçen süre ise kozaların açılması dönemi ola rak adlandırılmıştır. Araştırmada, kimi gelişme dönemlerinde sulamanın yapıldığı, kimi gelişme dönemlerinde ise yapılmadığı, ayrıca çiçeklenme ve koza oluşumu döneminde sulamanın çeşitli düzeylerde kısıldığı değişik konular ele alınmıştır. Deneme parselleri göllendirmeli karık yöntemiyle sulanmıştır. Su eksikliği çekmeyen tanık konuda 120 cm profil derinliğindeki kullanıla bilir nemin % 40 düzeyine düşmesi durumunda sulama zamanının geldiğine karar verilmiş ve sulanması gereken diğer deneme konuları da aynı gün tanık konu ile birlikte sulanmıştır. Profildeki nem değişimleri gravi- metrik yöntemle belirlenmiştir. Denemede ayrıca, pamuk bitkisinin oransal yaprak su içeriği ile toprak su içeriği ve çeşitli iklimsel değişkenler arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıdaki şekilde özetlenebi lir. 1- Deneme konularına göre pamuğun mevsimlik su tüketimleri uygu lanan sulama suyu ile artış göstermiştir. En çok sulanan tanık konuda-93- ortalama mevsimlik su tüketimi 1036.5 mm, olarak saptanmıştır. 2- Pamuk bitkisinde gelişme dönemleri ve toplam büyüme dönemi uzunlukları konulara göre farklılıklar göstermiştir. 3- Farklı gelişme dönemlerindeki su kısıntısının verim üzerindeki etkisi değişim göstermiştir. Vejetatif gelişme döneminde sulanan konu larda verim daha yüksek bulunmuş, kozaların açılması dönemindeki sulama ların verim üzerinde etkili olmadığı belirlenmiştir. 4- Denemede belirlenen su tüketimi ile verim değerlerinden pamuk için mevsimlik su üretim fonksiyonu elde edilmiştir. 5- Oransal evapotranspirasyon eksikliği ile oransal verim azalma sı arasındaki ilişkiden elde edilen verim etmeni değerleri, pamuğun top lam büyüme mevsimi için 0.99; yalnız çiçeklenme ve koza oluşumu dönemi için 0.76 olarak belirlenmiştir. Bu değerlerden yararlanılarak, suyun yeterli düzeyde sağlanamadığı ya da daha fazla alanın sulamaya açılması amacıyla kısıldığı koşullarda mevsimlik ve mevsim içi sulama planlaması nın yapılabileceği, kısılacak suya karşılık olası verim azalmasının kes- tirilebilecegi gösterilmiştir. 6- Pamukta kısıntılı sulamanın söz konusu olması durumunda, kı sıntının tek bir gelişme dönemine (çiçeklenme ve koza oluşumu) rastla- latılması yerine tüm mevsime dağıtılmasının daha yararlı olacağı saptan mıştır. 7- Topraktaki kullanılabilir su ve oransal yaprak su içeriği arasında % 1 düzeyinde önemli logaritmik bir ilişki saptanmıştır. Sulama noktasında (kullanılabilir su % 40* a düştüğünde) oransal yaprak su içeriğinin % 79 dolaylarına düştüğü, buradan oransal yaprak su içeriğine bakılarak sulama zamanına karar verilebileceği belirlenmiştir. 8- Kimi iklimsel değişkenlerle oransal yaprak su içeriği arasında çoklu regresyon ilişkisi elde edilmiş grafiksel çözümü verilmiştir. 9- Pamuk bitkisinde sulama konularına bağlı olarak örtü yüzdesi ve bitki boyu gelişimi farklılıklar göstermiştir. Tanık konuda örtü yüz desi büyüme mevsiminin % 60-70' inde tam örtü durumuna, bitki boyu ise büyüme mevsimi sonunda ortalama 105 cm' ye ulaşmıştır. Bitki boyu su tü ketimine; verim, bitki boyuna bağlı olarak artış göstermiştir. 10- Pamuğun bazı generatif özelliklerinin kimi yıllarda sulama konularından etkilendikleri saptanmıştır.-

-94- SUMKARY A field research was conducted to determine the water-production function of the cotton crop grown under Çukurova conditions in 1985 and 1986. The experiment was set up in completely randomized block design with three replications on Kutlu Series soils of the Research Field of Faculty of Agriculture of the Çukurova university. Deltapine 15/21 cotton variety was used in the research. To determine the effect of water stress created at different growth stages, the growing season of the cotton was divided into three periods. The beginning and termination of any stage was observed on the selected plants in each parcels of the second block of the experiment. The period from a few leaves to the first flowering was called as the vegetative stage; period covering from the first flower to boll setting was named the flowering stage; and the period there on was called as the yield formation and ripening stage. In this research, irrigation water was either applied when it was needed or withheld at all in that particular growth stage and also in the flowering and yield-formation stages different levels of deficient water were applied. Irrigation water was applied to the parcels by the ponded furrow method. The treatment with no water by deficiency was irrigated when the available water in the 120 cm of the soil profile was depleted to 40 % and other treatments requiring irrigation received water on the same day. Moisture changes in the soil profile was monitored by gravimetric sampling. In addition, the relationships between the relative water content of cotton leaves and soil moisture and various climatic variables were also examined. The results obtained from this research can be summarized as follows: 1- Seasonal water consumption of the cotton crop according to the treatments studied increased with increased amount of irrigation water application. The highest seasonal evapotranspiration occurred in the treatment with no-water def iciency with 1036.5 am. - i,?-95- 2- The lengths of the total growing period and different stages of the cotton crop were different among the treatments. 3- The effect of deficient irrigation or stress at different growth stages of cotton was different. It was determined that treatments that were irrigated during the vegetative stage resulted in higher yields and irrigations during the boll openning stage were found to be least effective on yield. 4- Seasonal water-production function of the cotton crop from the values of water consumption and yield, experimentally determined. 5- The yield response factor obtained from the relationship between the relative evapotranspiration deficiency and relative yield decrease was estimated as 0.99 for the total growing period; and 0.76 for the flowering and boll formation stage. Application of the yield response factor (ky) for planning, design and operation of irrigation projects allows quantification of water supply and water use in terms of crop yield and total production for the project area. Under conditions of limited water distributed equally over the total growing season, the lasses in yield should be minimum ar irrigated area might be expanded to increase the total production. 6- In case of limited irrigation of cotton, water deficiency should be equally distributed over the total growing season instead of creating the stress in one particular growth stage. 7- A logarithmic relationship between the available soil water and relative water content of cotton leaves was found. At time of irrigations <40 % of available soil water remaining), the relative water content of cotton leaves decreased to approximately 79 percent. This can be utilized in deciding on time of irrigation. 8- The relationships between the relative water content and various climatic variables were obtained by using multiple regression technique and graphical solutions of the equtions were provided. 9- The percentage of crop cover and plant height were found to be different from treatment to treatment. In the treatment with no-water deficiency, the full cover was reached in 60-70 % of the total growing season and the crop height was 105 cm at the end of the growing season. Height of the crop increased with increasing water consumption; and the-96- yield increased with increasing crop height. 10- Sane reproductive characteristics of cotton was affected by the irrigation treatments.