Zeryan dere-Siftil tepe (Keban-Elazığ) metalojenisinin incelenmesi

Abstract

ÖZET Zeryan dere civarında bulunan çalışma sahası, Elazığ ilinin Keban ilçesi sınırları içerisine girmektedir. Çalışma sahası Torid Tektonik kuşağında, Doğu Toroslar üzerinde Permokarbonifer yaşlı Keban metamorfitleri içerisinde bulunmaktadır. Keban metamorfitleri alttan üste doğru kalkşist ve serizit- klorit şistlerdan oluşmaktadır. Kalkşist üyesi yanal ve düşey yönde geçişli olarak kalkşist, gözenekli kireçtaşı, dolomit, laminalı kireçtaşı ve tabakalı kristalize kireçtaşlarından meydana gelmektedir. Gerek kalkşist üyesi ve gereksede kalkşist üyesi ile yanal ve düşey yönde geçişli olarak bulunan serizit - klorit şistler içerisinde metatürbiditler ve Permokarbonifer öncesi yaşlı masif kristalize kireçtaşı olistolitleri yer almaktadır. Keban metamorfitleri içerisinde Üst Kretase - Paleosen yaşlı siyenit porfir türü kayaçlardan oluşan Keban mağmatitleri dayk ve siller şeklinde sokulmuşlardır. Zeryan dere bölgesinde mostra veren Keban mağmatitlerinin modal analizleri yapılmış olup, kayaçlar Streicksen_C-19.67 ) diyagramında trakit bölgesinin trakitlatit sınırına yakın kesimde yer almaktadır. Normativ analizlerinde ise trakit bölgesinin trakit - riyolit ve trakit trakiandezit sınırında kümelenmişlerdir. Keban metamorfitleri yeşil şist fasiyesinin kuvars - albit - muskovit - klorit alt fasiyesinde rejyonal metamorfizmaya uğramışlardır. Keban mağmatitleri ile kontak yaptıkları kesimlerde, Keban metamorfitleri albit - epidot hornfels fasiyesinde kontak metamorfizmaya uğramışlardır.Çalışma sahasındaki tüm birimler Hersiniyen ve Alpin orojenezinin etkisinde kalmış,. birimler kırılmış ve kıvrımlanmışlardır. Zeryan dere bölgesinde kalkşist ve tabakalı kristalize kireçtaşı olarak isimlendirilen mikritik karekterli kireçtaşlarıına bağlı olarak ağsal (' stokwörk ), dissemine ve masif sülfid cevherleşmeleri gelişmiştir. Gerek pirit^:.galenitr kâlköpirit, - sf aler.it, arsenopirit, fahlerz, Ağ r As - Sb sülfotuzları, bur- nonit, bulanjerit, betektinit, enarjit, stibyuluzunit, frayber- jit, kalkozin, kovellin, valerit, piroluzit, poliyanit, psilo- melan, limonit - götit, lepidokrosit, simitsonit, rodokrozit, siderit, ankerit, barit, kuvars, kalsit, dolomit, serisit, klorit, epidot, rutil ve anatas gibi mineral parajenezi göstermesi ve gerekse de cevherleşmenin kalkşistler ve yine kalkşistlerle yanal ve düşey olarak geçişli bulunan mikritik karekterli kireçtaşı kaba kırıntılarından oluşmuş ve yine bu kırıntıların etra¬ fını mikritik bir hamurla çevirmiş kireçtaşları içerisine girmiş olması, bu birimlerin kısa mesafede sık sık değişen sediman- ter tipte olması, yatağın rejyonal metamorfizmaya ve tektonik de- formasyona uğrayarak içerisinde bulundukları birimlerle birlikte kıvrımlanıp yer yer kırılmalarına karşın çökelme ortamlarını ortaya koyacak verileri muhafaza ettiklerinden cevherleşmenin tek¬ tonik konumları itibariyle kıta kenarında derin olmayan sığ denizel ortamlarda çökeldiklerini göstermektedir. Yukarda belirtiğimiz sedimanter özellikleri ve sülfid mineralieriyie birlikte manyitit, rutil ve anatas dentritiklerinin bulunması, ayrıca cevherleşmenin yerleştiği kayaçların arasında azda olsa karbonoluşumlarının gözlenmesi derinliğin ehfazla 150 - 200 m civarın da olduğunu göstermektedir. Zeryan dere cevherleşmesinde sfale- ritler içerisindeki kalkopiritlerin içerisinde bulunan valerit- lerin mevcudiyetinden sıcaklığın maksimum 350° C olduğunu ve yine paraj enezde gözlenen küresel şekilli jel piritlerin varlığı, bu sıcaklığın daha düşük olabileceğini göstermektedir. Bu nedenle Zeryan dere cevherleşmesinin volkanik kökenli olmayan sediman- ter birimler içerisine yerleşmiş Kuroko tipi sülfid cevherleşme si olarak tanımlanmıştır. Bu tanımın, getirilmesinin nedeni Zer yan dere bölgesinde yer alan sülfid cevherleşmesinin, denizel sedimanter birlikler içerisinde bulunması, gerek mineral para- j enezleri ve gerekse de cevherleşmenin yerleşim biçimi Japonya* daki Kuroko yataklarına benzemektedir. Bunedenle Kuroko tipi sülfit cevherleşmesi tanımına gidilmiştir. Üst Kretase - paleoserfde meydana gelen mağmatik aktivite nedeniyle ısınan formasyon içi suları:, kayaçlar içerisine se dimanter olarak yerleşmiş primer sülfid cevherleşmesini_,çözerek bünyesine almaktadır. Böylece oluşan metaorik hidrotermal çözel- tiler.`möbilize, öitup, yer yer kontak metazomatik manyetit cevher- leşmelirini oluşturmuştur. Kontak metazomatik manyetit cevher leşmeleri manyetit, pirit, kalkopirit, kuvars, az miktarda florit, sekonder mineral olarak da hematit, limonit, malakit ve gang olarak da klorit, epidot, nadiren granat bulunmaktadır, yi ne bu metaorik hidrotermal çözeltilerin kırık, çatlak, fay ve özellikle de kireçtaşları içerisinde gözlenen erime boşlukları içerisine girerek damartipi ve karstik cevherleşmeyi oluşturmak tadırlar. Cevherleşme götit, ankerit, siderit, limonit, pirit, mar- kazit ve galenit izlenmektedir. Az da olsa psilomelan ve piroluzitgibi mangan minerallerinid en -kusmaktadır. Kars tik cevherleşme içerisinde kil boyutundan çakıl ve blok boyutuna kadar varan irilikte otokton klâstik malzeme de bulunmaktadır.

ABSTRACT The studied area is in the vicinity, of Zeryan dere of Keban tovraship in Elazxğ province. The area is placed in Permo-Carboniferus' Keban matamorphics of the Eastern Taurus Belt. The Keban metamorphics consist of calcshist at the bottom and sericite - chlorit schist at the top. The calcshist verti- callj and horizantally grades into porous limestone, laminated limestöne and bedded crystallized limestone. Metaturbitides and massive crystallized limestone,olistolites occur both in the calcshist unit and in the sericite - chlorite schist what grades into the calcschist unit vertically and horizantally. Upper Cratecepus - Paleogene siyenite porphyres intruded into the Keban metamorphics as dikes and silis. Modal analysis of the magmatics, of Zeryan dere plot in trachyte region in the Streicksen ( 1967 ) diagrams and norm analysis indicate a com- position in the trachyte region and clase to trachyte - rhyoli- te and trachyte - trachyandezite borders. The Keban metamorphics are regionally metamorphosed under the conditions of Quartz - albite - muscovite - chlorite subfa- cies of the green schist facies. The contact zones between the magmatics and the Keban metamorphics are contact metamorphosed in the albite - epidote hornfels facies. Whole of the studied area was subjected to the Hercinian and the Alpine orogenies and vms faulted and folded. in the Zeryan dere area stockwork, disseminated and maasive mineralizations related to the micritic limestone and calcschist.The mineral assemblage and tectonic positons of the mineralizati- on indicates they were deposited in shallow marine environment on continental margins. The formation depth is estimated as ap- prziraately 150 - 200 m. Existance of vallerite exsolutions in the chalcopyrite blebs in sphalerite points out a maximum of 350°G and the spherical gel pyrites even lower formation tera- perature. These reasonings are concluded as the Zeryan dere rai- neralizations are Kuroko type mineralizations what occurs wit- hin non volcanic sedimentary units. Upper Cretaceous - Paleogene magmatism should have remobi- lized the primary sulphide mineralizations and the remobilized öre have formed, vein type and carstic deposits as meteoric hid- rothermal solutions. in addition, pyrometasomatic magnetite de- posites are also present.