Ulukışla-Çamardı (Niğde) Tersiyer havzasının jeodinamik evrimi ve maden yatakları yönünden önemi

Abstract

II ÖZ İnceleme alanı kuzeyde Niğde masifi; güneyde Bolkardağı, doğuda Ecemiş fay Koridoru ile sınırlanır. En altta yer alan Bolkardağ mermerleri üzerine Alihoca ofîyolit kompleksi tektonik dokanakla gelir. Horoz granodiyoriti ve damar kayaçları mermer ve ofıyolitik kayaçlan keserek yüzeyler. Ulukışla - Çamardı havzası, stratigrafi ve litoloji itibariyle birbirine benzemeyen üç bölüm halinde incelenmiştir. Güney bölümde, Paleojen havzasının tabanı, Bolkardağ mermeleri ile ofiyolitik kompleks üzerine açısal uyumsuzlukla oturan üst Maestrihtiyen -Alt Paleosen yaşlı resif al özellikteki kireçtaşı (Kalkankaya formasyonu) ile başlar, ve tortul litolojilerin çökelimi Orta Eosen'e kadar devam eder. Orta bölüm, Kretase (Maestrihtiyen) yaşlı tortullar (Kırkgeçit formasyonu) ile başlar, volkano - tortul ve filiş özelliği gösteren kayaçlarla (Tabaklı formasonu) Orta Eosen'e kadar süregelir. Kuzey bölüm ise Üst Kretase yaşlı kireçtaşı (Ömerli formasyonu) ile başlayıp, volkano-tortul ve çeşitli sokulumlar ile devam edip, Orta Eosen'e kadar çökelim sürer. Ulukışla-Çamardı havzasının orta bölümünde ilk volkanik etkinlik (Karakaya bazalt üyesi) Üst Kretase'de Çökel havzayla birlikte gelişmiştir. Paleosen - Orta Eosen zaman aralığında ise ikinci volkanik etkinlik görülmüş olup, tortul litolojilerle birlikte devam etmiştir. Orta bölümde volkanizma volkano - sedimanter özellikte; kuzey bölümde ise, daha çok bazik (Ünlükaya formasyonu ve Karlık bazalü gibi) ve andezitik (Ardıçh formasyonu ve Alıçlı ande¬ ziti gibi) türde lav akıntıları halinde gelişmiştir. Bu bölümde ayrıca Uçurum tepe monzoniti, Yağlıtaş diyoriti ve Elmalı siyenit stok ve dayklan gibi mağmatik birimlerde yer almaktadır. Havzada, Orta Paleosen - Alt Eosen döneminde yaygın olarak yüzlekler veren volkanizma, Lütesiyen döneminde de devam etmiştir. Tüm birimler, Kaletepe trakiti ile kesilmiştir. Üst Eosen sonlarına doğru, havzadaki denizin çekilmesinden sonra karasal ortamda evaporit çökelimi ile gölsel ve akarsu çökelleri oluşmuştur. Çalışma alanı içinde yer alan plütonik ve volkanik kaya birimlerine ait 125 adet örneğin ana ve iz element analizleri yapılmıştır. Bu örneklerin petrokimyasal özellikleri göz önüne alınarak değişik araştırıcıların geliştirdiği diyagramlarla yorumlanmış, oluşum koşullan ve kökenleri aydınlatılmaya çalışılmıştır.III Ulukışla volkanitleri mineralojik bileşimlerine göre bazalt, spilitik bazalt, andezit, trakian- dezit, siyenit porfir ve trakit gibi birimlerden oluşur. Majör ve iz element içeriklerine göre alkalen ve kalkalkalen nitelikte olan bu kayaçlarıb kıta-kıta çarpışması sonucunda oluştukları ve çarpışma dönemin de, kabuk kalınlaşması nedeniyle kirlenen hibritik bir magmanın ürünü oldukları görüşüne varılmıştır. Uçurum tepe monzoniti saha ve petrografik özelliklerine göre sığ ortamda kristallenmiş monzogabrödan monzonite kadar geçiş gösterir. Monzonit dokanak boyunca oluşan asimilasyon ve endometamorfizma nedeniyle kirlenmiş ve bunun sonucunda potasyum alterasyonu gelişmiştir. Bolkar grubu içindeki polimetal cevherleşmeleri çarpışma döneminde yerleşen Horoz granodiyoritiyle ayni kökenli eriyiklerin aktivitesi sonucunda oluşmuştur. Bolkardağ antiklinalinin güney kanadında ofiyolitik kayaçlar içinde ayni magma kökenli damar tipinde bakır-nikel mine- ralleşmelerine de rastlanmıştır. Volkanik kayaçlar içindeki cevherleşmeler, bazik litolojilerden oluşan Ünlükaya formasyonu ile andezitik bileşimli Ardıçlı formasyonu içinde olup.başhcalan Esendemir tepe, Uçurum tepe, Cipcip dere, Kayserilinin dere ve Yağlıtaş cevherleşmeleridir. Esendemir tepe Fe-skarn yatağı kobalt içermesi nedeniyle önemlidir. Alt Eosen sonlarında volkanitler içine sokulum yaparak yerleşen Elmalı siyenit porfir dayklanmn onama sağladığı mağmatik eriyikler skarn ve hidrotermal mineral oluşumlarına neden olmuştur. *

IV ABSTRACT The study area is surrounded by the Niğde massive at the north, the Ecemiş fault zone at the east, and Bolkardağ at the South. The Alihoca ophiolite complex overlies the Bolkardağ marbles the oldest geological unit in the area, by a tectonic contact. The Horoz granodiyorite and subvolcanic intrusions cut all the marbles and ophiolitic rocks in the area. The Ulukışla-Çamardı basin has been divided into three sections which show different stratigraphic and litholojic features. In the south section, the bottom of the Paleocene basin is consist of Uppar Maestrichtian - Lower Paleocene reef limestone (Kalkankaya formation) which overlies the Bolkardağ marbles and ophiolite complex with an angular unconformity. To wards to the top, the sedimentation continued until Middle Eocene. In the Middle section, the Cretaceous (Maestrichtion) sedimentary rocks (Kırkgeçit formation) changed to the volcano - sedimentary and flysch (Tabakli formation) upwards until Middle Eocene. In the north section, after the upper Cretaceaus limestone (Ömerli formation), volcano-sedimentary and various int rusions formed and sedimentation continued until Middle Eocene. The first volcanic activity (Karakaya basalt member) in the middle section of the Ulukışla- Çamardı basin developed with the sedimentation in Upper Cretaceous. The secend volcanic ac tivity also continued with the sedimentation in Paleocene-Middle Eocene, While the volcanic ac tivity was accomponied with the Sedimentation in the Middle Section, it was usually represen ted as basaltic lava flows (eg: Ünlükaya formation and Karlık bassalt member) and andesitic lava flaws (eg: Ardıçlı formation and Alıçh andesite) in the north section. Beside the basaltic and andesitic lavas, other magmatic units such as the Uçurum tepe monzonite, Yağhtaş diorite and Elmalı syenite stock and dykes also developed in the north section. The widespread volca nic activity occurred in Middle Paleocene-Lower Eocene continued in Lutetion as well. All the above units were cut by the Kaletepe trachyte. Towards Upper Eocene, after the regression of the sea, some evaporite, lake and river deposits were formed in the basin. Major and trace element analysis 125 plutonic and volcanic rock samples have been made. Petrochemical pecularities of the samples have been interpreted by the help öf diagrams made by different researches, thus, genesis and environments of the rocks have been explained.According to the mineralogic composition, the Ulukışla volcanic rocks can be divided in- tobasalt, spilitic basalt, andesite, trachyty~andpsite,;syenite porphyry and trachyty. Major and trace element contents indicate that the volcanic rocks were originated as a result of continent- continent collision from and calk-alcaline are thought to be formed from an hybritased magma which was developed because of the thickening crust. The Uçurum tepe monzonite crystalised in shallow environment and reflects a character between monzogabro and monzonite. According to field and petrographic observations the monzonite was contaminated as a result of assimilation at the contact and endometamophism phase, and therefore a significant K-feldispat alteration developed in the area. The poly-metal are mineralisation in the Bolkar group is the same origin with the hydrod- hermal solutions drived from the Horoz grannodiyorite which intruded during the collision. Some veins containing copper and nickel were also come across in the ophiolitic rocks at the southern flank of the Bolkardag anticline. The ares related to the volcanic rocks are Usually in basaltic (Ünlükaya formation) and an- desitic (Ardıçlı formation) composition. The most known examples, are the Esendemir tepe, Uçurum tepe, Cipcip dere, Kayserilinin dere and Yağlıtaş ore deposits. The Esendemir tepe iron-skarn deposit is importont because of its cobalt content. Magmatic solutions drived from the Elmalı syenite porphyry dykes caused skarn and hydrothermal mineralisations in the volca- nicrocks at the end of Lower Eocene.