Suni olarak yetiştirilen fıstıkçamı (Pinus pinea L.)`nda bazı anatomik, fiziksel ve mekanik özellikler

Abstract

-124- 5. ÖZET `Suni Olarak Yetiştirilen Fıstıkçamı (Pinus pinea L.)'nda Bazı Anatomik, Fiziksel ve Mekanik özellikler` adlı bu araş tırmanın başlıca iki amacı vardır. Birinci amaç; memleketimizde bugüne kadar tohumundan yararlanılan fıstık çamının endüstriyel alanda kullanıma uygunluk derecesini saptamak tır. İkinci amaç ise; farklı gelişim özellikleri gösteren ağaçlarda bazı anatomik, fiziksel ve mekanik özellikleri inceleyerek, herhangi bir farklılığın olup olmadıkını araştırmaktır. Yapılan bu çalışmada: (1) Literatür özeti ve Genel Bilgiler Bölümünde; Fıstıkçamının çeşitli özelliklerini incelemek amacıyla daha önce yapılan araştırmaların özetleri verilmiş, yayılış alanı, yetişme yeri özellikleri, botanik özellikleri, arız olan mantar ve böcekler, fıstıkçamının orman ve ekonomik varlığımız içindeki yeri, orman-halk ilişkileri üzerinde durulmuş tur. (2) Materyal ve Metod Bölümünde; Deneme alanı tanıtılarak, bu alan içersinden örnek akaçların seçimi ve örneklerin hazırlanması anlatılmıştır. Deneme alanı olarak İstanbul Orman İşletme Müdürlümü, Fatih Ormanı içerisindeki fıstıkçamı meşceresi seçilmiştir. Yapılan araştırmada; farklı gelişim özellikleri gösteren üç grup ağaç üzerinde çalışılmıştır. Birinci grup (A), gerek boy, gerekse çap itibariyle daha iyi gelişmiş ağaçlardır. İkinci grup (B), normal gelişim özellikleri gösteren akaçlar dan oluşmaktadır. Üçüncü grup (C) ise, gerek boy, gerekse çap gelişimi açısından diğer iki gruba göre geri kalmış ağaçları kapsamaktadır. Bu şekilde her gruptan ve ağaç seçilmek üzere, toplam 12 ağaç üzerinde çalışılmıştır. Deneme ağaçlarının 0.30 m yüksekliğinden ve tepe kısmından 10 cm kalınlığında tekerlekler alınarak bu tekerlekler üzerinde özden ge--125- çen, kuzey-güney yönünde uzanan şeritler çıkarılmıştır. Denemeler `bu şeritlerden elde edilen örnekler üzerinde gerçekleştirilmiştir. (3) Bulgular Bölümünde; Fıstıkçamının makroskopik, mikroskopik özellikleri, hava kurusu yoğunluk ve liflere paralel yönde basınç direnci değerlerini tespit etmek amacıyla yapılan denemelerin sonuçları ayrıntılı olarak verilmiştir. Makroskopik özellikleri bakımından yapılan tespitlerde orta lama yıllık halka genişliği 2.72 mm olarak saptanmıştır. 2 Mikroskopik özellikleri bakımından yapılan tespitlerde; mm 'de ortalama traheid sayısı (A) grubunda 989» (B) grubunda 1036, (C) grubunda 1158, tüm toplum için ise 1067 adet olarak bulunmuştur. Yapılan (F) ve (t) testleri sonucunda; A-C ve B-C grupları arasında sırasıyla % 99.9 ve % 99 güvenle anlamlı bir farkın olduğu, A-B gruplarında ise, varyansların farklı aritmetik ortalamaların özdeş çıkması sebebi ile, varyansı büyük olan (B) grubunun (A) grubuna göre % 99.9 güvenle daha heterojen bir yapı gösterdiği tespit edilmiştir (Tablo 7-8). İlkbahar odunu boyuna traheid kenarlı geçitlerinin teğet çapları ortalama olarak; (A) grubunda 20.240 ^m, (B) grubunda 20.200 (Am, (C) grubunda 19.927 j-tm, tüm toplumda ise 20.120 ^m olarak tespit edilmiştir. Kenarlı geçit teğet çaplarında grup lar arası farklılığın olup olmadıkı (Z) ve (t) testleri uygulanarak araştırılmış, sonuç olarak gruplar arasında anlamlı bir farkın olmadığı, her üç grubun da aynı toplumu temsil et tikleri tespit edilmiştir (Tablo 10-11). ilkbahar odunu öz ışını traheidi kenarlı geçit teğet çapları ortalaması; (A) grubunda 9.660 fAm, (B) grubunda 9.622 um, (C) grubunda 9.636 um, tüm toplum için ise 9.640 ^m olarak saptanmıştır. Yapılan (Z) ve (t) testleri sonucunda; gruplar arasında anlamlı bir farkın olmadığı, her üçünün de aynı toplumu temsil ettikleri tespit edilmiştir (Tablo 13-14). Yapılan incelemelerde karşılaşma yeri geçitlerinin pinoid tipte olduğu görülmüştür. ilkbahar odunu içersinde bu geçit--126- lerin teğet çapları; ortalama 7-627 ^m olarak bulunmuştur. Bu geçitlerin ortalama çapları; (A) grubunda 7.700 fim, (B) grubunda 7.555 ^m, (C) grubunda ise 7.618 fAm olarak saptanmıştır. Karşılaşma yeri geçitlerinin teğet çaplarında gruplar arasında anlamlı bir farkın olmadığı, her üç grubun da aynı toplumu temsil ettikleri kabul edilmiştir (Tablo 16-17). Traheid çaplarının ortalaması teğet yönde; (A) grubunda 35.4-56 (Am, (B) grubunda 32.972 (mm, (C) grubunda 32.014 /um, tüm toplum için ise 33.234 (im olarak tespit edilmiştir. Vejetasyon mevsimi faktörü ile çaplar farklılaşmakta olup, ortalama değerler ilkbahar odunu için; (A) grubunda 40.884 (Am, (B) grubunda 38.983 (*m» (C) grubunda 37.183 (Um, tüm toplum için ise 38.532 ^m olarak bulunmuştur. Yaz odununda teğet çapların, (A) grubunda 31.442 p, (B) grubunda 28.808 jüm, (C) grubunda 28.308 jum, tüm toplumda 28.134 /um olduğu saptanmış tır. Yapılan (Z) ve (t) testleri sonucunda,; ilkbahar odununda A-B ve B-C grupları % 95, A-C grupları ise % 99.9 güven düzeyinde, yaz odununda ise A-B grupları % 99, A-C grupları % 99.9 güvenle farklı bulunurken, B-C grupları arasında an lamlı bir farkın olmadığı, iki grubun da aynı toplumu temsil ettikleri görülmüştür (Tablo 19-20-21 ve 22). Ortalama lümen genişliği teğet yönde; (A) grubunda 26.553 f*m» (B) grubunda 23.785 Mm» (C) grubunda 23.250 ^m, tüm toplum için ise 24.209 /rfnı olarak tespit edilmiştir. Vejetasyon mev simi faktörü ile bu genişlikler farklılaşmakta olup, ortalama değerler ilkbahar odunu için (A) grubunda 33.411 ^m, (B) grubunda 31.333 J*m, (0) grubunda 29.966 p, tüm toplum için 31.219 /<m olarak bulunmuştur. Yaz odununda ise; (A) grubunda 20.368 /«m, (B) grubunda 18.025 /Am, (C) grubunda 17.933 /<m, tüm toplumda 17-378 (Am olarak saptanmıştır. Yapılan (Z) ve (t) testleri sonucunda; ilkbahar odununda A-B grupları % 99, A-C grupları % 99.9, B-C grupları % 95 güven düzeyinde, yaz odununda ise A-B ve A-C grupları % 99 güvenle farklı bulunurken, B-C gruplarının aynı topluma ait oldukları tespit edilmiştir (Tablo 24-25-26 ve 27). Ortalama çeper kalınlıkları teğet yönde; (A) grubunda 4.544 (mm, (B) grubunda 4.587 f^m, (C) grubunda 4.368 jum,-127- tüm toplum için ise 4.506 jum olarak tespit edilmiştir. Vejetasyon mevsimi faktörü ile çeper kalınlıkları farklılaşmakta olup, ortalama değerler ilkbahar odunu için; (A) grubunda 3-7H fJinı, (B) grubunda 3.808 juim, (C) grubunda 3*550 jum» `tüm toplum için 3.64-2 jum olarak bulunmuştur. Yaz odununda ise; (A) grubunda 5.54-7 /um, (B) grubunda 5-383 pm, (C) grubunda 5.188 jam, tüm toplumda 5.371 Mm olarak saptanmıştır. Yapılan (Z) ve (t) testleri sonucunda; ilkbahar odununda A-B gruplarının varyanslarının farklı, aritmetik ortalamalarının eşit olması sebebi ile varyansı büyük olan (B) grubunun daha heterojen olduğu, B-G gruplarının % 99 güvenle farklı bulunduğu, A-C gruplarının ise aynı toplumu temsil ettikleri tespit edilmiştir. Yaz odununda ise A-B ve B-C gruplarının aynı topluma ait oldukları, A-C gruplarının da % 95 güven düzeyinde farklı bulundukları görülmüştür (Tablo 29-30-31 ve 32). Traheid uzunluğu ortalama olarak; (A) grubunda 2529 M m, (B) grubunda 2538 f»m, (C) grubunda 2353 /um, tüm toplum için 24-77 *nı olarak tespit edilmiştir. İlkbahar odununda ortalama traheid uzunluğu; (A) grubunda 2360 j^ırn, (B) gru bunda 2376 fut m, (C) grubunda 2187 wm, tüm toplumda 2311 jxm bulunmuştur. Yaz odununda ise; (A) grubunda 2679 f^m, (B) grubunda 2680 jmm, (C) grubunda 24-99 Am, tüm toplumda 2623 mm olarak saptanmıştır. Yapılan (F) ve (t) testleri sonucunda* her üç grubun traheid uzunlukları arasında anlamlı bir farkın olmadığı ve aynı toplumu temsil ettikleri tespit edilmiştir (Tablo 34-35). Fıstıkçamının kağıt yapımına uygunluğunu belirlemek amacıyla traheid boyutları arasındaki ilişkiler araştırılmış; Keçeleşme Katsayısı (74-. 53)» Esneklik Katsayısı (72.84-), Fleksibilite Oranı (54-9.71), Runkel Oranı (0.4-1), Eijidite Katsayısı (13.56) olarak tespit edilmiştir. Elde edilen bu sonuçlar fıstıkçamının kağıt yapımı için uygun lif yapısına sahip olduğunu göstermiştir. Fıstıkçamında öz ışınları tek sıralıdır, nadiren iki sıralı öz ışınlarına da rastlanılmıştır. Ancak bu iki sıralı diziliş öz ışını boyunca devam etmeyip birkaç hücre yüksekliği-128- ile sınırlı, kalmaktadır, öz ışınları, öz ışını traheidleri ve öz ışını paranşim hücrelerinden meydana gelmekte olup, nadiren tamamen öz ışını traheidlerinden oluşan öz ışınlarına da rastlanılmıştır, öz ışını traheidleri, öz ışını paranşim hücrelerinin alt ve üst kenarlarında yer almakta olup, nadiren öz ışını paranşim hücrelerinin aralarında da görülmüştür, öz ışını traheidlerinin dağılışı düzensiz olup, öz ışını paranşim hücrelerinin alt ve üst kenarlarında 1-4 sıralıdır. Ancak 4 sıralı dizilişe ender olarak rastlanılmak tadır. En fazla görülen öz ışını traheid dizilişi kenarlarda birer sıra şeklindedir, öz ışını traheidlerinin çeperleri dalgalı, öz ışını paranşim hücrelerinin çeperleri ise kalın dır. öz ışınlarının hücre yüksekliği 1-25 hücre arasında değişmektedir. Genel olarak hücre yüksekliği 16 hücreden fazla olan öz ışınlarına daha az rastlanmaktadır. En fazla tekerrür eden hücre sayısı ise (3)' tür. öz ışınlarının yüksekliği (A) grubunda 1-25 hücre, (B) grubunda 1-24 hücre, (C) grubun da 1-20 hücre arasında değişim göstermektedir. Grupların kendi içersinde en fazla tekerrür eden hücre sayısı (A) grubunda 2, (B) ve (C) gruplarında ise 3 adettir. öz ışınlarının mikrometre olarak ortalama yüksekliği; (A) grubunda 212.080 nm» (B) grubunda 210.222 /mm, (C) grubun da 202.958 jyim, tüm toplum için ise 207.733 jum olarak tespit edilmiştir. Yapılan (Z) ve (t) testleri sonucunda; her üç grubunda öz ışını yükseklikleri arasında anlamlı bir farkın söz konusu olmadığı ve aynı toplumu temsil ettikleri tespit edilmiştir (Tablo 49-50). öz ışınlarının ortalama genişliği; (A) grubunda 27.773 um, (B) grubunda 26.578 /*m, (C) grubunda 27.661 ^m, tüm toplumda 27.364 (*m olarak bulunmuştur. Yapılan (Z) ve (t) testleri sonucunda, grupların öz ışını genişlikleri arasında anlamlı bir farkın olmadığı, ancak A-C gruplarında varyansların farklı, aritmetik ortalamaların eşit olması sebebi ile varyansı büyük olan (C) grubunun (A)-129- grubuna göre daha heterojen bir yapı gösterdiği tespit edilmiştir (Tablo 52-53). 1 mm' de öz ışını sayısı 3-11 adet arasında değişmekte olup en fazla tekerrür eden öz ışını sayısı 6 adet olarak tespit edilmiştir. 1 mm' deki öz ışını sayısı her grup için ayrı ayrı incelendiğinde; mm' ye (A) ve (C) grubunda 3-10, (B) grubunda ise 3-11 adet öz ışının isabet ettiği, en fazla tekerrür eden öz ışını sayısının (A) grubunda 6, B grubunda 6-7» (C) grubunda ise 6 adet olduğu görülmüştür. Boyuna reçine kanalları çoğunlukla yaz odunu içerisinde, zaman zaman da ilkbahar odunundan yaz odununa geçiş yerle rinde bulunmaktadır. Boyuna reçine kanallarının ortalama teğet çapları; (A) grubunda 171.067 jam, (B) grubunda 170.222 j^m, (C) grubunda 170.667 *m, tüm toplumda ise 170.667 jum olarak bulunmuştur. Yapılan (F) ve (t) testleri sonucunda, tüm grupların boyuna reçine kanalı teğet çapları arasında anlamlı bir farkın olmadığı, hepsinin aynı toplumu temsil ettiği, ancak A-B gruplarının varyansların farklı olması sebebi ile, var- yansı büyük olan (B) grubunun (A) grubuna göre daha heterojen yapı gösterdiği tespit edilmiştir (Tablo 56-57). 2 1 mm ' lik alan içerisinde boyuna reçine kanalı sayısı 1-4 adet arasında değişmekte olup, en fazla tekerrür eden reçine 2 kanalı sayısı 2'dir. mm 'de reçine kanalı sayısının (A) ve (B) gruplarında 1-4-, (C) grubunda 1-3 adet olduğu tespit edilmiştir. En fazla tekerrür eden reçine kanalı sayısının, (A) ve (C) gruplarında 2, (B) grubunda ise 1 adet olduğu saptanmıştır. Enine reçine kanallarının ortalama teğet çapları; (A) grubun da 61.200 (Am, (B) grubunda 57.333 Wm, (C) grubunda 64.364 ^m, tüm toplumda ise 61.200 (4 m olarak tespit edilmiştir. Yapılan (F) ve (t) testleri sonucunda; A-B grupları arasında % 95» B-C grupları arasında % 99.9 güvenle farklılık olduğu, A-C gruplarında ise varyansların farklı aritmetik ortalamaların eşit olması nedeni ile varyansı büyük olan (A) grubunun (C) grubuna göre daha heterojen yapıda olduğu kabul edilmiştir (Tablo 60-61).-130- 2 1 mm « lik alan içerisinde enine reçine kanalı sayısı 1-3 adet arasında değişim göstermekte olup, en fazla tekerrür eden reçine kanalı sayısıdır. (A), (B), (C) grupları da aynı değişimi göstermektedir. Fıstıkçamının fiziksel özelliklerinden hava kurusu yoğunluk değeri ortalaması; (A) grubunda 0.513 g/cnr, (B) grubunda 0.533 g/cm*, (C) grubunda 0.528 g/cm5, tüm toplumda ise 0.524 g/cnr olarak bulunmuştur. Yapılan (F) ve (t) testleri sonucunda A-B ve A-C grupları arasında % 95 güvenle bir farklılık bulunduğu, B-C gruplarının ise aynı toplumu temsil et tikleri tespit edilmiştir (Tablo 64-65). Mekanik özelliklerden liflere paralel yönde basınç direnci 22 ortalaması; (A) grubunda 269 kp/cm, (B) grubunda 280 kp/cm, 22 (C) grubunda 282 kp/cm, tüm toplumda ise 276 kp/cm olarak tespit edilmiştir. Yapılan (F) ve (t) testleri sonucunda; gruplar arasında anlamlı bir farkın olmadığı, hepsinin aynı topluma ait oldukları, ancak A-B gruplarının vary analarının farklı, aritmetik ortalamalarının özdeş bulunması sebebi ile varyansı büyük olan (B) grubunun (A) grubuna göre daha heterojen yapıda olduğu tespit edilmiştir. (4) Sonuç ve Tartışma Bölümünde; Denemeler sonunda elde edilen bulgular, diğer bazı çam türleri ile karşılaştırılmış, ayrıca fıstıkçamının hangi kullanım alanlarında değerlendirilebileceğine dair görüşler bildirilmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda; yaşları 32-34 arasında değişen fıstıkçamlarının, yatay preslenmiş ve Okal tip yonga levha yapımı, lif levha, Ambalaj sandığı, Çit direği ve kağıt yapımında kullanılabileceği, ayrıca kabuğundan çeşitli amaçlarla faydalanılabileceği sonucuna varılmıştır.

-131- SÜMMARY Some anatomical and physical properties of Pinus pinea was examined using trees (A) showing good growth in their hight and diameter, (B) showing average growth and (C) showing slower growth. Four trees of each grouph were examined grown in Fatih Forest near Istanbul. Specimens were cut from 0.1 thick sections obtained at 0.3 m from the ground and from the crown area of the trees. The averages are listed below: The width of the growth rings were 2.72 mm. The number of p tracheids per mm were in group (A) 989» in group (B) 1036, in group (C) 1158, general average being 1067. The diameters of the bordered pit pairs of the longitudinal tracheids in the early wood were in group (A) 20.240 f*m, in group (B) 20.200 ^m, in group (C) 19.927 jwm, general average being 20.120 fJlm. The tangential diameters of the bordered pit pairs of the ray tracheids in the early wood were in group (A) 9.660 f4m, in group (B) 9.622 fim, in group (C) 9.636 jU m, the average being 9-640 f*m. The tangential diameters of the pinoidal cross fields in early wood were in group (A) 7.700 ft m, in group (B) 7-555 /^m, in group (C) 7.618 jum, the average being 7.627 jUm. The tangential diameters of the tracheids in the early wood were in group (A) 40.884 urn, in group (B) 38.983 /4m, in group (C) 37*183 f*m$ the average being 38.532 /4m. The tangential diameters of the tracheids in the late wood were in group (A) 31.44-2 nm, in group (B) 28.808 jum, in group (C) 28.308 jum, the average being 28.134 jum. The tangential diameters of the lumens in the early wood were in group (A) 33.4-11 (Am, in group (B) 31.333 Mm» in group (C) 29.966 pm, the average being 31.219 pm. The tangential diameters of the lumens in the late wood were in group (A)-132- 20.368 fim, in group (B) 18.025 ^m, in group (C) 17.933 p, the average being 17.378 jum. The thicknesses of the tangential walls of the tracheids in the early wood (W) were in group (A) 3. 711 (Am, in group (B) 3.808 pm, in group (C) 3*550 (4 m, the average being 3-642 /Urn. The thicknesses of the tangential walls of the tracheids in the late wood were in group (A) 5-54-7 p, in group (B) 5*383 (4m, in group (C) 5-188 /4m, the average being 5-371 /M m. The lengthts of the tracheids in the early wood were in group (A) 2360 jam, in group (B) 2376 /4m, in group (C) 2187 jum, the average being 2311 jum. The lenghts of the tracheids in the late wood were in group (A) 2679 (*m, in group (B) 2680 ^m, in group (0) 2499 /urn, the average being 2623 /4m. Rays are generally in single row, 1-25 cell (mostly 3) high (in group (A) 1-25, in group (B) 1-24, in group (C) 1-20 cells). The hight of the rays in group (A) 212.080 (Am, in group (B) 210.222 jum, in group (C) 202.958 jum, the average being 207.733 /mm. The width of the rays in group (A) 27.773 /4m, in group (B) 26.578 (mm, in group (C) 27.661 jwm, the average being 27.364 (Am. The number of ray in one mm varies between 3 and 11 (mostly 6). The tangential diameters of the longitudinal resin canals in group (A) 17i. 067 ym, in group (B) 170.222 jam, in group (C) 170.667 jum, the average being 170.667 ^m. p The number of the longitudinal resin canals in mm varies between 1 and 4 (mostly 2). Tangential diameters of the transverse resin canals in group (A) 61.200 f»m, in group (B) 57-333 /um, in group (C) 64.364 (Am, the average being 61.200 p m. 2 The number of transverse resin canals in mm varies between 1 and 3 (mostly 1).-153- ?x Air dry density in group (A) 0.513 g/cm, in group (B) 0.533.z ?z ?* g/cnr, in group (C) 0.528 g/cm, the average being 0.524- g/cm, 2 Compression parallel to grain in group (A) 269 kp/cm, in 2 2 group (B) 280 kp/cm, in group (C) 282 kp/cm, the average being 276 kp/cm.