Aşılık (Saimbeyli-Adana) demir yatağının metalojenik incelemesi

Abstract

59 ÖZET Çalışma alanı, Türkiye'nin güneyinde usanan Toros Orojenik Kuşağı 'nın Doğu Akdeniz Bölgesinde, Adana ilinin 120 km kuzeyindeki Saimbeyli ilçesinin doğusunda yaklaşık 13 km' lik bir alanı kapsamaktadır. Orta Devoniyen yaslı Şafaktepe Formasyonu ile üst Devoniyen yaslı. Gümüşali Formasyonu arasında gözlenen Asilik Fe Yatağı'nın yataklanma, tenor, rezerv parajenez ve köken sorunlarını saptayabilmek için, araştırmadan önce yukarıda adı gecen bölgede 1/10,000 ölçekli jeolojik harita alımı ile başlanılmıştır. Daha sonra yatakta minerolojik ve petrografik tanımlamaların yanısıra kimyasal ve jeokimyasal (iz element) analiz çalışmalarına geçilmiştir. înceleme alanında gözlenen Orta Devoniyen yaşlı Safaktepe Formasyonu en yaşlı birim olup, kireçtaşı - dolomitik kireçtaşı litolojisine sahiptir, üzerine kumtaşı -- şeyi - kireçtaşı ardalanmasından ibaret üst Devoniyen yaşlı Gümüsali Formasyonu uyumlu olarak gelir. üst Permiyen yaşlı Yığılıtepe Formasyonu bol miktarda Mizzia sp. fosili içeren kireçtaşı litolojisine sahip olmakla. birlikte Gümüsali Formasyonu üzerine açIsız diskördansla (uyumsuzlukla) oturur. Mesozoyik, şeyl - marn - killi kireçtaşı ardalanmasından ibaret Alt Triyas yaşlı Katarası Formasyonu ile temsil edilmiş olup, Yığılıtepe Formasyonu üzerine uyumlu olarak gelmektedir. Tektonizma açısından oldukça kompleks bir yapı gösteren bölgede, düşey ve doğrultu atimlı fayların yanısıra, çok az bir uzanım gösteren antiklinal kıvrım ekseni gözlenmektedir. Tabaka doğrultularının genelde KD - GB, eğimlerinin ise çoğunlukla GD yönünde olması dikkate alınarak, tabakaların GD - KB yönünde gelen basınçtan etkilendiği söylenebilir.60 Araştırmanın asıl amacını oluşturan Aşılık Fe yatağı ; Acılık mevkii civarında, Şafaktepe Formasyonu ile Gümüşali Formasyonu arasında gövdesi merkezden yüzeye doğru genişleyen bir mantar görünümünde olup, en üst seviyesi 300 m genişliktedir. Yatak içerisinde birincil cevher minerali olarak gözlenen pirit örneklerinde; kuvars, grafit, kömür parçaları klorit, serizit, jips, kromit apatit. zirkon, biotit, rutil. anataz ve kil minerallerin limonit örneklerinde ise daha çok boşluk gözlenmekle birlikte az miktarda kuvars, psilomelan, pirolusit ve karbonat mineralleri saptanmıştır. Bunun yanısıra cevherden alınan parlatma kesitler üzerinde yapılan mikroskopik tanımlamalar ve iz element çalışmaları sonucu piritlerin sedimanter kökenli olabilecekleri ortaya çıkarılmıştır. Arazi ve labaratuvar verilerine ilaveten konuyla ilgili literatürün ışığı altında, çalışma sahasında yüzeylenen Aşılık Fe Yatağı'nın üst Devoniyen yaşlı şeyllerin içerisinde tabakalanmaya parelel laminalar şeklinde bol miktarda gözlenen biyojen kökenli piritlerin oksidasyonu sonucu oluşan muhtemel bir demir şapka olduğunu göstermekledir Aşılık Fe Yatağı ; cevher örnekleri üzerinde yapılan kimyasal analiz çalışması sonucu elde edilen % 56-60 Fe, % 4. SiO2, % 0.4 Al içeriği ve yaklaşık 980.000 ton rezervi göz önüne alındığında ekonomik özelliğini korumaktadır. Sonuç olarak ; Aşılık Fe Yatağı, şeyl tabakaları içerisinde primer olarak çökelmis pirit yığışımlarının,oksidasyonu sonucu oluşmuş bir yataktır. Bu sonuç Toroslarda çok yaygın olarak bulunan oksitli demir yataklarının oluşumuna ışık tutabilir. Bilinen bu tür yatakların incelenmesinde ve yeni yatak araştırmalarında Aşılık örnek bir model oluşturabilecektir.

61 SUMMARY The studied area takes place within the East Mediterranian part of Taurus Orogenic Belt, east of Saimbeyli town which is 120 km north of Adana, It covers about 13 km2 area. The subject of the study is to solve the occurence rezerv, grade and genetical problems of Asılik iron ore deposits which take place within Gümüsali Formation of Upper- Devonian age and Safaktepe Formation of Middle Devonian. My research started with geologic mapping of 1/10.000 scale and carried on with mineralogic and petrograhic investigations. It is followed by chemical and geochemical analysis. The oldest rocks formation observed in the studied area is the Safaktepe Formation of Middle Devonian age. It is composed of limestone and dolomitic limestone. Gümüsali Formation of Upper Devonian overlay uniformly. Şafaktepe and it is composed of sandstone, shale and limestone intercalation. It is overlain unconformably by Upper Permian aged Yiğilitepe Formation, which composed of limestone bearing Mizsia sp. fossils. Katarasi Formation of Lower Triassic age are composed of shale, marn and clayey - limestone intercalation and overlay Yığıltepe; Formation. As the other parts of the Taurus Belt there are intensive tektonical deformations in the studied area. Mumerecous. complicated faults of any kind cut each other. Only one anticlinal axis are preserved. The general strike of rocks are, directed to NE - SW and dipping SE. So the major force influencing the area are NW and SE.directed compretion. Ore mine placed at. Asilik between Şafaktepe and Gümüsali Formations. The shape of ore look like a mushroom. 300 m wide at top and narroving downvard. Principal ore62 minerals are limonite and pyrite. Accesories are cromite, apatite, zircon., biotite, rutil, anatais. Gang minerals are quarts., graphite, lignite fragments, carbonates, manganase, minerals. The main alterations are limonitizitat ion and caolinization are observed. According to minerologic investigation on ore minerals and trace element analises it is concluded that the origin of ore are pyrite and it is deposited within shale unit of Gümüsali Formation. The biogenic characters of pyrite lead us that it is sedimentary in origin. This pyrite deposits altered and redeposited as a iron cap in the weathering conditions. The ore itself consist of % 56 - 60 Fe % 4 SiO2 and it include % 0.4 Al. The estimated ore rezerv 'are about 2.000.000 tons, but half of it already ewplotied. Asilik iron ore mineralization can be a model for OKidised iron ore mineralization within Taurus Belt which are originated from pyrite mineralization in shale units. This model should be a clue for iron ore investigations at the other part of the Belt.