Güneydoğu Anadolu bölgesinin paleomağnetizması

Abstract

V. TÜRKÇE ÖZET VE YABANCI DİLDEKİ ÖZET GÜNEYDO?U ANADOLU BÖLGESİNİN PALEOMA?NETİZMASI Bu çalışma, Arabistan levhasının kuzeye doğru hareket etmesi sonucunda, Türkiye levhasında meydana gelen tektonik gelişmeye ışık tutmak amacıyla yapılmıştır. Bu amaca uygun olarak, Arabistan levhası ve Anatolid-Toid platformu üzerinde bulunan ve yaşlan Paleosen'den Pliyosen'e kadar değişen volkanik kayaçlardan 17 mevkiden 57 yönlendirilmiş el örneği alınmıştır, örnek alma, örneklerin kalıntı mıknatıslanma doğrultularının ölçümleri ve test işlemlerinde paleomağnetik teknikler uygulanmıştır. 3 el örneği duraysız olmaları nedeniyle çalışma dışı bırakılmıştır. Paleomağnetik verilerin değerlendirilmesinden çıkan sonuçlar şunlardır: 1. Anatolid'ler üzerinde bulunan Yozgat (YZC) ve Sivas- Yıldızeli (SYC) bölgeleri Eosen'den günümüze kadar, saatin tersi yönünde sırasıyla 24°, 12° döndükleri saptanmıştır. Yine Anatolid'ler üzerinde bulunan Sivas-Şarkışla (SSC) bölgesi Paleosen'den günümüze kadar saatin tersi yönünde 29°, Nevşehir (NVC) bölgesi ise Üst Miyosenden günümüze kadar yine aynı yönde 19° dönmüştür. 2. Torid'ler üzerinde yeralan Sivas-Divriği (SDM) ve Malatya-Darende-Balaban (MDB) bölgelerinin dönme açılan arasında 22°'lik bir fark olduğu, paleomağnetik verilerden saptanmıştır. SDM (Eosen) bölgesinin dönme açısının (29°) daha genç jeolojik zamanı temsil eden MDB (Orta Miyosen) bölgesinin dönme açısından daha küçük bir değere sahip olması nedeni ile, SDM ve MDB bölgeleri arasındaki dönme farkı (22°), Eosen-Orta Miyosen zaman aralığında bu iki bölge arasında oluşan dönme farkını temsil etmektedir. Bu nedenle SDM ve MDB bölgelerinden paleomağnetik veriler kullanılarak saptanan dönme farkına en az 22° demek daha doğru olacaktır. Bu farkın tektonik nedenlerinin; a- Eosen-Orta Miyosen zaman aralığında bölgede meydana gelen sıkışmadan, b- MDB bölgesinin, SDM bölgesinden daha fazla sıkışmaya maruz kalmasından, c- MDB bölgesinde bulunan aktif tali fayların etkisinden, olabileceği şeklinde açıklanabilir. Yine Torid'ler üzerinde bulunan Şarkışla-Adatepe (SSA) bölgesi, Pliyosen'den günümüze kadar saatin tersi yönünde 1 7° döndüğü saptanmıştır. -73-3. Arabistan levhası üzerinde bulunan Gaziantep- Yavuzeli (GYC) bölgesinden elde edilen Palomağnetik verilerden levhanın, Üst Miyosen'den günümüze kadar saatin tersi yönünde 35° döndüğü ve yılda ortalama 4.1 cm'lik bir hareket miktarıyla kuzeye doğru hareket ettiği saptanmıştır. Arabistan levhasının kuzeye doğru hareket etmesi sonucunda, Neotetis güney ve kuzey kollan ile İç Toros okyanusu kapanmıştır. Bu sıkışma ile Anadolu levhası yükseldikten sonra kalınlaşamayınca, yana doğru itilip Doğu ve Kuzey Anadolu Fay Zonlan boyunca batı- güneybatı yönünde kaymaya başladığı bilinmektedir. Anadolu levhasmm içinde bulunan Anatolid-Torid platformu üzerinde yer alan bölgelerden, Paleosen'den Pliyosen'e kadar değişen jeolojik zamanlar için elde edilen paleomağnetik verilere göre, bu platformun (Anatolid-Torid) batı-güneybatı yönünde kayarken saatin tersi yönünde (17°-29°) döndüğü sanılmaktadır. PALEOMAGNEHSM OF THE SOUTHEAST ANATOLIAN REGION This work has been carried out for the purpose of supplying the tectonic development at Turkey's plate resulted as the progress of the Arabic plate to the north. For this aim, 56 directed hand samples aged from Paleocene to Pliocene were gathered out in 17 regions Arabic plate and Anatolid-Torid platform. Paleomagnetic techniques were applied while getting samples, the measuring the direction of the remanent magnetization of the samples and in the test processes. 3 of the hand samples were left out of work since they weren't sensitive. The results of the paleomagnetic data are as follows. 1. The Yozgat (YZC) and Sivas- Yıldızeli (SYC) regions placed on Anatolids has been rotated 24° and 12° in counterclockwise from Eocene to present. The Sivas-Şarkışla (SSC) region taking place on Anatolids has been rotated 29° in counterclockwise from Paleocene to present and the Nevşehir (NVC) region has been rotated 19° in the same direction from Upper Miocene to present. 2. The difference 22° between rotation angles of Sivas-Divriği (SDM, Eocene) region is smaller than that of Malatya-Darende-Balaban (MDB, Middle Miocene) which indicates younger geologic time, the rotation difference between SDM and MDB (22°) represent the rotation difference of those two area in Eocene-Middle Miocene. For this reason, it is better to say that the rotation difference determined by using the palomagnetic data in the regions of SDM and MDB is at least 22°. The tectonic reasons of this difference are; a- The compression occured between Eocene-Middle Miocene, b- The compression of MDB region more than that -74-

of SDM region, c-The effect of subordinary active faults in MDB region. The Şarkışla- Adatepe (SSA) region located on Torids was rotated 17° in counterclockwise from Pliocene to present. 3. The paleomagnetic data obtained from the Gaziantep- Yavuzeli (GYC) region located at the Arabic plate has been showed that the plate was rotated 35° in counterclockwise from Upper Miocene to present and was moving 4. 1 cm. in average to the north per year. The south and the north branches of the Neotetis and the interior Toros ocean were closed as the result of the displacement of the Arabic plate towards the north. After elevating the Anatolian plate by this compression, it didn't get thick. For this reason it was pushed to one side and began to slide along the East and the Nort Anatolian Foult Zones to the west- southwest direction. Acording to the paleomagnetic data obtained from the regions located Anatolid-Torid platform in the geologic times varied from Paleocene to Pliocene, it was obtained that this platform (Anatolid-Torid) was rotated (17°-29°) in the counterclockwise while sliding in the west-southwest direction. -75-