Orman işletmelerinde üretim planlamasının geliştirilmesi konusunda araştırmalar

Abstract

V. TÜRKÇE ÖZET Orman İşletmelerinde Üretim Planlamasının Geliştirilmesi Konusunda Araştırmalar Bu çalışmada orman işletmelerinde üretim planlamasının geliştirilmesi konusu araştırılmıştır. Bu amaçla, Kahramanmaraş-Suçatı bölgesi aynıyaşlı kızılcam ormanlarına ait ölçüler kullanılmıştır. Söz konusu orman, bonitet sınıfı, eğim, bakı ve yaş sınıfı gibi hakim değişkenler esas olmak üzere çeşitli büyüklüklerde 95 aktivite alanına ayrılarak mozaik oluşturulmuştur. Erozyon, av rezervinin korunması ve estetik özellikler gibi nedenlerle büyük aktivite alanları amaçlı olarak bölünerek küçültülmüştür. Aynı yaşlı doğal kızılcam meşcereleri ile, bunların yerini alacak olan kızılcam ağaçlandırmalarının hasılat ilişkilerinden yararlanılarak, hasat ve ağaçlandırma programları 100 yıllık bir görüngeden ve 10 ar yıllık periyotlar halinde ortaya konulmuştur. Suçatı plan ünitesinde idare süresi, eta düzeyi ve faiz oranlan değiştirilmek suretiyle türetilen senaryolarda, periyodik hasatların öncelikle yaşlı ve artımdan kalmış meşcerelerden başladığı gözlenmiştir. Yaşlı meşcerelerde lmJ odun hammaddesinin bedeli ve hektardaki üretim giderleri düşük olduğu için, bu tip meşcerelerin bugünkü net değerleri (PNW) büyük çıkmaktadır. Sözkonusu amaç fonksiyonu da PNW'lerin maksimizasyonuna dayandığı için, yaşlı meşcerelerin hasadına öncelik verilmektedir. Plan ünitesinde, planlama görüngesinin özellikle son iki periyodunda eta düzeylerinin birbirine oldukça eşit oldukları görülmüştür. Ayrıca eta düzeyleri son iki periyotta LTSYCT değerlerine oldukça yakın çıkmıştır. Bu da göstermektedir ki, plan ünitesinde uygun senaryolardan biri uygulandığında normal servete ve arama kısa zamanda ulaşmak mümkün olacaktır. Plan ünitesini oluşturan aktivite alanlarının her biri için ayrı idare süreleri tesbit edilmiştir. Ancak böyle bir uygulama teknik personel için yorucu olmakla beraber, pratiği ve araziye aplikasyonu da mümkün görülmemiştir. Bu suretle, tüm orman için 30-40-50-60 yıl olmak üzere 4 ayn idare sûresi denenmiştir. Plan ünitesi için traşlama kesim rejimi altında 30 yıllık, aralama- traşlama kesim rejimi alanda ise 50 yıllık idare sürelerinin amaçlara uygun sonuçlar ortaya koyduğu gözlenmiştir. Ayrıca idare süresi uzunluğu ile bonitet sınıflan arasındaki etkileşimler de incelenerek kötü bonitetlerde idare süresinin uzadığı, iyi bonitetlerde ise idare sûresinin kısaldığı tespit edilmiştir. Suçatı plan ünitesinde periyodik eta düzeyleri tesbit edilirken arz-talep dengesinin devamına olanak verecek belirli tolerans sınırlan gözönûne alınarak, PNW maksimizasyonunu temin edecek -98-P.E.D. leri incelenmiştir. Dolayısıyla plan ünitesinin 85000 m3 ve 102000 m3'lük P.E.D.ni sürdürebileceği tesbit edilmiştir. Bununla beraber plan ünitesinden elde edilebilecek maksimum P.E.D.'nin 114955 m3 olduğu da hesaplanmıştır. Plan ünitesinin üretim planının düzenlenmesinde genel olarak %5' lik faiz oranı kabul edilmiştir. Ancak değişik faiz oranlan da denenmiştir. Faiz oranı ile amaç fonksiyonu bugünkü net değeri arasında ters bir ilişki tesbit edilmiştir. Faiz oram yükseldikçe A.F.B.N.D.'nin düştüğü gözlenmiştir. Hasat programlaması sonucunda, ağaçlandırma alanlarının da programa entegre edildiği açıktır. Kesim yapılan sahalar ile ormansız ve bozuk alanların da ağaçlandırma programına alınması, böylece verimsiz veya düşük verimli alanların biran önce üretime katılması sağlanmaktadır. Planlama görüngesinin sonunda ulaşılan ortalama aram değerinin, doğal ve yapay meşcereler için bilinen ortalama artım değerlerinden daha yüksek çıktığı anlaşılmıştır. Meşcerelerin ekolojik yönden uygun olan yerlerine yaban hayatını zenginleştirmek ve toprağı iyileştirmek gibi nedenlerle %10 düzeyinde diğer ağaç türleri ile karıştırılmasını kabul ediyoruz. Ancak böyle bir uygulama bizim hesaplarımızda bir değişiklik yapmamıştır. Plan ünitesinde eta düzeyi 85000 m3/periyot ile 140000 m3/periyot arasında sınırlandırılmıştır. Değiştirilebilen bu sınır değerlerin dışına çıkıldığında fizibil olmayan sonuçlar elde edilmektedir. Artımdan kalan aktivite alanlarının önce hasat edilmesi gerektiğinden hareketle, PNW değeri sıfırdan büyük olan alanlar önce, sıfırdan küçük olan alanlar ise daha sonraki periyotlarda hasat edilmişlerdir. Plan ünitesinde amaçlara uygun ürün temini için, traşlama ve aralama-traşlama kesim şeklinde iki rejim uygulanmıştır. Traşlama kesim rejiminde periyodik aram değerleri daha düşük seviyelerde seyrederken, aralama-traşlama kesim rejiminde ise daha yüksek seyretmektedir. Yani, zamanında ve tekniğine uygun olarak uygulanan aralama müdahaleleri, aramın birden fırlamasına neden olmakta ve fazla hasat yapılabilmesine imkan sağlamaktadır. Periyodik eta düzeylerinin fizibil çözüm içerisinde kalabilmesi için. Absolute ve Sequential çözümler denenmiştir. Absolute çözümde, periyodik etalan kontrol etme imkanımız kısıtlanmaktadır. Periyodik etalann planlama periyodu sonuna doğru eşit olmasını istediğimize göre, programda sequential eta yaklaşımı kullanılmıştır. Bu yaklaşıma göre elde edilen eta düzeylerinin mevcut ve gelecekdeki talep düzeylerinden fazla olmamasına dikkat edilerek, gerekirse kesim ertelenebilmiştir. Uygulayıcılar açısından büyük kolaylık ve esneklik sağlayan Suçatı plan ünitesi planlama modeli, ülkemiz ormancılığında üretim planlaması anlayışının geliştirilmesi için modern ve objektif bir yaklaşım olarak görülmektedir. -99-

SUMMARY Researches on Improving of Timber Production Planning in Forest Districts In this study about the improving of timber production planning in forest districts was investigated. So, the measurements of Kahramanmaraş's Suçaü region evenaged P.brutia stands were used. This forest was classified to 95 activity areas that are various sizes based upon site index, slope, exposure and age class as main variables, mosaic view obtained. The activity areas were divided and made small by aim because of erosion, wildlife's protection and esthetic features, etc. Harvest and plantation programs were exposed in the context of 100-year perspective that composed of 10-year periods by using yield relations for natural evenaged P.brutia stands and also plantations. In the scenarios created by changing the rotation age, level of allowable cut and interest rate, Periodic harvests were obtained the highest priority in old and increment stopped stands in Suçaü's planning unit. Present net worths (PNW) of old stands were calculated high because of price per timber one cubic meter and lagging costs per hectare are low in old stands. Old stands were preceded to harvest firstly by reason of objective function mentioned is based on maximizing of present net worths too. Levels of allowable cut were appeared rather equal to each other especially in last two periods of planning horizon. In addition, levels of allowable cut were calculated rather equal to LTSYCT in last two periods. It shows that, it will be possible to arrive normal growing stock and increment shortly when one of appropriate scenarios is applied in planning unit. Separate rotation ages were proved for each activity areas. But it was decided that this application shall be tired for, technical staff and also its practice is impossible on the land. So, four different rotation ages like 30-40-50-60 years were tried for all forest area. Therefore, rotation ages were decided 30 years under dear cutting prescription and 50 years under thinning-clear cutting prescription. These rotation ages are appropriate for our timber production purposes. Also, it has been observed that rotation age was extending in poor sites and was shortening in good sites. Periodic level of allowable cut were specified by demand and supply continuing with maximizing of present net worths in the context of tolerance bounds. Thus, it was proved that planning unit will be able to continue 85000 cubic meter and 102000-cubic meter periodic levels of allowable cut. Also, it was calculated that be able to get from planning unit as maximum periodic level of allowable cut is 114955 cubic meter. -100-It has been accepted that interest rate was five percent. But various interest rates were tried too to consider how effectivness on the mathematical elements of interest rate. The relationship between interest rate and present net worth of objective function was inversely proportional. It has been recognized that A.F.B.N.D. would decrease as long as interest rate would increase. At the end of the harvest programming it can be seen that plantation areas were also integrated to program. So, both of unproductiv and less productiv areas were provided to take port in production soon. It has been understood that mean increment value was bigger than mean increment values known for natural and plantation stands. It was assumed mixing with other species by ten percent to become rich wildlife and to improve soil onto some parts of forest where ecological conditions were suitable. But like this application was not made any change through calculations. Level of allowable cut was limited between 85000 m3 to 140000 m3/period. When these boundary values that can be changed are exceeded, infeasibl results are obtained. According to increment and harvest rules the activity areas which PNW is greater than zero cut first, PNW is smaller than zero were cut later. Gear cutting and thinning-clear cutting prescriptions were applied to get products desired in planning unit. In Thinning-Gear cutting prescription the value of periodical increment would track in upper routes, as it would track in lower routes for Gear cutting prescription. Namely, thinning treatments executed just in time increment and be able to possible to get more harvest. Absolute and sequential solution ways were tried to get feasible solutions. In absolute, opportunity would be limited to control periodic allowable cut. Periodic allowable cuts should equal to each other to last of planning horizon so sequential approach was used. All results were obtained according to this approach and compared to demand levels if it is necessary cutting was delayed. Planning System used in Suçau planning unit provides great easiness and elasticity for forestry applicators, it is modem and objective approach to improve production planning understanding. -101-