Anadolu`nun tektonik yapılarının deprem mekanizmaları açısından incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada Anadolu ve yakın çevresindeki koordinatları 35-43 K- 26-44 D boylamları arasında olmuş magnitüdü genelde M>4.5 olan depremlerin odak mekanizma çözümleri yapılarak bu depremlerin tektonik birimlerle ilişkisi araştırılmaya çalışılmıştır. 1923 yılından sonra ülkemizde önemli derecede hasara ve can kaybına neden olan depremlerin, odak mekanizması çözümleri yapılmış olanları esas kaynaklarına inilerek derlenmiş ve tablolar halinde verilmiştir. Bu çalışmada genelde daha önce çözümü yapılmamış, 1994 yılı sonuna kadar olan ve özellikle ülkemizde hissedilmiş depremlerin tümü, kataloglardan incelenerek, yeterli veri birikimine sahip olanları bulunmuş, bazı depremlerin orijinal kayıtları temin edilerek ilk hareket yönleri okunmuştur. Bu depremlerin mekanizma çözümleri P dalgalarının ilk hareket yönleri kullanılarak yapılmıştır. 1994 yılına kadar olan 126 deprem incelenmiş, bu depremlere ait odak mekanizması parametreleri bulunmuş ve tablolar halinde verilmiştir. Aynı zamanda tüm bu parametrelere ait makrosismik bilgiler de ilk defa bu çalışmada derlenerek verilmiştir. Anadolu ve yakın çevresinde bugüne kadar odak mekanizması çözümleri yapılmış tüm depremler bu çalışmada Anadolu'nun tektonik haritası çizilerek deprem odak mekanizması diyagramları ile verilmiştir. Ayrıca bu çalışmada yapılan 126 adet depremin odak mekanizması diyagramları da tektonik harita üzerine çizilerek verilmiştir. Özellikle son yıllarda etkili olan büyük depremler, Erzincan ve Pülümür depremlerine ait yazar tarafından çekilmiş fotoğraflar ve depremlerle ilişkili çeşitli bilgiler bu çalışmada verilmiştir. Bu çalışmada çözümü yapılan hissedilen ve tahripkar depremlerin deprem parametreleri, makrosismik bilgileri ve fotoğrafları verilerek bu depremlerin bir el kitabı (handbook) oluşturacak şekilde düzenlenmesi yapılmıştır. Anadolu'da daha önce çeşitli araştırmacılar tarafından ve bu çalışma kapsamında odak mekanizması çözümü yapılmış depremlerin diyagramları harita üzerine işlenerek odak mekanizması haritaları hazırlanmış, çözümlerin tektonik birimlerle olan ilişkileri araştırılmıştır. Anadolu'da diri ve olası diri fay sistemleri ile deprem aktivitesinin ilişkileri araştırılmış, yapılan odak mekanizması çözümleri ile de Anadolu'nun depremselliğine yaklaşım getirilmeye çalışılmıştır.Kuzeybatı Anadolu ve Marmara denizinde yapılan çözümlerde eğim atımlı ve yanal atımlı fayların birlikte bölgede görüldüğü gözlenmiştir. Batı Anadolu'da incelenen depremlerin odak mekanizmaları, Batı Anadolu'nun güncel tektoniğinde hakim hareketlerin normal faylanma, doğrultu atımlı ve doğrultu atım bileşenli normal faylar olduğunu göstermiştir. Normal faylar çoğunlukta olmakla beraber, doğrultu atımlı faylanmalar, oblik faylanmalar ve ters faylanmalar da gözlenmiştir. Bölgenin tektonik oluşumu ve jeolojik yapılar, büyük ölçüde bölgedeki açılma rejimi ile ilgili olmaktadır. KAF'nın doğu kesimi ve KDAF bölgesinde özellikle eğim atımlı ve doğrultu atımlı faylar bir arada görülmektedir. Bölgede sıkışma, genişleme ve doğrultu atımlı hareketlerin neden olduğu aktif bir deformasyon görülmektedir. Güneydoğu Anadolu Bindirme Kuşağı (GABK) bölgesinde yapılan odak mekanizması çözümlerinde, özellikle GABK'da ters faylanmalar; Van civarında, Irak'ta ve GABK'nın kuzeyinde açılma bölgesinde doğrultu atım bileşeni olan normal faylanmalar bulunmuştur. Doğu Anadolu fay zonunda da yapılan fay düzlemleri çözümleri çok karmaşık özellik göstermektedir. Doğu Anadolu'da, yatay ve düşey yönlü hareketlerin karıştığı karmaşık bir depremselliğin olduğu görülmektedir. Güneybatı Anadolu'da ve Oniki adalar bölgesinde fay düzlemi çözümlerinin çeşitliliği, bölgede çok karışık deformasyonların egemen olduğunu göstermektedir. Oniki adalar bölgesinde ve Anadolu kıyılarında yapılan çözümlerde çoğunlukla ters faylanmalar bulunmuştur. Faylanmanın çeşitliliği levha içi deformasyonların devam ettiğini ve bu deformasyonların da topoğrafyanın yükselmesine neden olduğuna bağlanabilir. Yapılan çalışma, tüm Anadolu'nun sismik bakımdan aktif olduğunu göstermektedir ki bu da biriken enerjinin, genelde iç deformasyondan ziyade faylanma ile açığa çıktığını göstermektedir. Son yıllarda özellikle İzmir-Karaburun, Göller bölgesi, Denizli, Muğla-Yerkesik civarlarında deprem aktivitesinin yoğun olduğu ve bu bölgelerdeki diri fayların aktiviteye kaynak teşkil ettiği gözlenmiştir. Deprem odak mekanizmaları çözümleri, Anadolu'da birbirine bağlı karmaşık tektonik hareketlerin ve deformasyonların hüküm sürdüğüne işaret etmektedir.

In this study, the focal mechanism of the earthquakes (M>4.5), felt in Anatolia and the surrounding regions, having boundaries of latitude 35-42 N and longitude 26-44 E were obtained and their seismotectonic implications were discussed. The investigated are spatially covers all the Anatolia and its vicinity, temporaly it goes as back as to 1923, only moderate and destructive earthquakes for which focal mechanism studies were done by various investigators were inclusively complied and tabled accordingly. The focal mechanism parameters of these events given in the tables are as they appear in their orginal references. The first motion data of the recent events by the end of 1994 were obtained either from the seismological bulletins or from the orginal records. The focal mechanism were determined using first motion polarity of the P waves. As a whole, focal mechanism parameters of 126 earthquakes occured untill the end of 1994 were determşned and the results are also given tables. In addition, the macroseismic informations of the relevent events which are nowhere else available are compiled and given. Another innovation coming with this study is that the avaliable focal mechanisms of the earthquakes, occured in Anatolia and its vicinity are shown on a seismotectonic map with a focal sphere. Especially, some photographs taken by the author and various info recording of the recent events such as Erzincan and Pülümür are also given in the study. Having given the focal mechanism parameters, the photos and the macroseismic information makes the study a handbook of the recent moderate and damaging earthquakes. The focal mechanism of the events done by other investigators as well as the mechanism obtained in this study are shown on a map and their seismotectonic implications were discussed. The relationship between the active faults and the seismicity as well as the relationship between the focal mechanism solutions and the seismicity in Anatolia were tried to be explained. Mechanism solutions having both dip-slip and strike-slip components were found in the same region, in Northwest Anatolia and Marmara Sea. The focal mechanism of the earthquakes taking place in Western Anatolia are in good agreement with the present tectonic regime in the region indicating normal faulting, strike-slip faulting and normal faulting with strike-slip components. Althought the normal faultings are dominant, reverse and oblique faulting results were also obtained. The tectonic evolution and the geological features are mainly, and effectively originated from the extensional regime of the region. Dip-slip and strike-slip faultings are seen together in the eastern part of the NAFZ and NEAFZ. That is to say, the region undergoes deformation caused by compressional, extensional and strike-slip movements. The mechanism solution of the events taking place in the Southeast Anatolian Thrust Zone (SATZ), especially at SATZ, shows reverse faulting; on the other hand, in the vicinity of Van, in Iraq and in the extensional zone of the northern part of SATZ normal faulting with strike-slip components were deduced. The focal mechanism of the events taking place along the EAFZ have complex features. Seismicity activity complicated by horizontal and vertical movements are found in East Anatolia. The mechanism solutions from SW Anatolia and 12-island region show how complex the deformations is in the region where reverse faulting is dominating. The variety of the faulting types are the evidences for intraplate deformations resulting in topographic up-lift. This study shows that all the Anatolia is seismically active, that implies the accumulated strain energy is released by continiously faulting rather than internal deformation. Recently, high seismic activity were observed at İzmir-Karaburun, Lakes region, Denizli, Muğla-Yerkesik indicating the active faults of the region. The focal mechanism solutions shows that Anatolia is subject to complex tectonic movements and deformations.