İstanbul-Boğaziçi yeşil alan sistemlerinin belirlenmesi

Abstract

V. ÖZET İstanbul-Boğaziçi yeşil alan sistemlerinin belirlenmesinin doktora konusu olarak ele alındığı bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde konunun önemi.amacı ve kapsamına değinilmiş ve tarihsel süreç içerisinde Boğaziçi mekanının ilk çekirdek yerleşim oluşumundan, Bizans, Osmanlı İmparatorluklan ile Cumhuriyet ve Cumhuriyetten günümüze kadar geçirdiği mekansal farklılaşımlar anlatılmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde Boğaziçi peyzajının oluşumuna etki eden doğal ve beşeri faktörler açıklanmıştır. Mekanın sınırlannın çizilmesi.iklim verileri,topoğrafik yapısı, deniz altı sulan, Boğaziçi balıkçılığı,iyi su kaynaklan ile yeşil alanlar gibi doğal faktörler geçirdiği evrelerde açıklanarak bu faktörlerin Boğaziçi mekanını nasıl etkilediği belirtilmiştir. Boğaziçi peyzajını oluşturan beşeri faktörler üç ana başlık altında toplanmıştır. Fiziki.sosyal ve yasal faktörler olmak üzere mekana etkileri anlatılmıştır. Sosyal faktörlerden nüfus faktörü 1945-1990 yıllan arasında geçen 40 yıllık bir zaman dilimi içerisinde irdelenmiştir. İç ve dış göçler sonucu oluşan ve izinsiz yapılaşmalar sonucu mekanın coğrafi görünümünü etkileyen nüfus faktörü ; İstanbul geneli.Boğaziçi toplamı.Boğaziçi ilçeleri ve mahallelerinin nüfuslannın incelenmesiyle ortaya konulmuştur. Sosyal faktörler içerisinde yer alan planlama ve yapılaşma faktörü İstanbul'un gerçek ölçülerde yapılmış ilk haritasının elde edilmesi ve ilk planlama hedeflerinden yola çıkarak.çoğunluğu yabancı uzmanlann önderliğinde,1/5000 İstanbul Nazım imar Planının oluşturulma çalışmalan krolonojik bir sıra içerisinde irdelenmiştir. Nazım İmar Planiannda yer alan sanayi.ulaşım gibi faktörlerin uygulamalan esnasında Boğaziçi mekanında oluşan nüfus artışı ve beraberinde gelen gecekondu hareketlenmelerine yer verilmiştir. İdari sistemlerin planlama hedefleri doğrultusunda veya kendi yaptırım kararlan içerisinde oluşturulan yasalar da krolonojik sıra içerisinde ele alınmıştır. Yürürlüğe giriş tarihlerinden itibaren uygulanan yasalann Boğaziçi mekanına etkileri aynı sıra içerisinde açıklanmıştır. Fatih döneminde (1812 yılında) çıkartılan yasal mevzuatlar ile ilk özel yasa olan Boğaziçi İmar yasası (2960 sayılı) ve günümüze kadar geçen süre içerisinde çıkartılıp uygulanan yasalar çıkış nedenleri ve uygulama şekilleri ile anlatılmıştır. Yasalar doğrultusunda koruma alanı ilan edilen ve 'Doğal-Tarihi Sif sıtatüsüyle belirlenen Boğaziçi'nde yasa, yönetmelik.kararname ve tebliğlerin Boğaziçi peyzajına etkileri ve sonuçlan bu bölümde açıklanmıştır. 142Çalışmamızın üçümcü bölümünde ise Boğaziçi yeşil alan sisteminin bilgisayar ortamında oluşturulması aşaması yer almaktadır. AUTOCAD programı yardımı ile sayısallaştınlan 1/5000 ölçekli Boğaziçi Nazım Planı (BNP) ile,1/1000 ölçekli Boğaziçi Ön Görünüm Bölgesi uygulama planlarının bilgisayar ortamında oluşturulması ve oluşturulan bu haritalann ARC/INFO programı aracılığı ile sorgulaması aşamalan açıklanmıştır. Bu çalışmayı gerçekleştirirken kullanılan bilgisayar donanımının.bilgisayar proğramlannın özellikleri, sayı sal laştırma ve sorgulama aşamalan ile oluşturulan veri tabanı.katmanlar gibi kriterler ve açıklamalan bu bölümde yer almaktadır. Üretilen haritalar ve bu haritaların sorgulanmaları sonucunda elde edilen tablolar metin içerisinde verilmiştir. Bulgular başlığını taşıtyan çalışmamızın dördüncü bölümünde ise.üçüncü bölümde Boğaziçi Nazım Planlan ile Boğaziçi Ön Görünüm Bölgesi Uygulama planlanndan elde edilen yeşil alan bulgulan ile mevcut yeşil alan verileri ve mülkiyet durumları karşılaştırmalan gerçekleştirilmiştir. Yeşil alan sınıflandırması aktif (çocuk oyun alanları,spor alanları.parklar ve park+çocuk oyun ve açık spor alanı olarak düzenlenecek alanlar) ve pasif (ormanlar,1. ve 2. grup koru alanları.koruya katılacak alanlar.mesire alanlan.yeşil alanlar ve mezarlıklar) yeşil alan olmak üzere iki şekilde ele alaınmıştır. Mevcut yeşil alanlar da aktif (çocuk oyun alanı.spor alanlan ve parklar) ve Pasif (orman ve koru alanlan.mesire alanlan ve mezarlıklar) yeşil alanlar olarak sınıflandınlmışlardır. Planlanan ve mevcut yeşil alan verileri karşılaştınlarak planlanan yeşil alanlann 'Gerçekleşme Yüzdeleri' hesaplanmıştır. Yeşil alan karşılaştırmalan ön Görünüm Bölgesi dahilinde, ilçeler, Rumeli ve Anadolu yakaları ile Boğaziçi toplamı olarak üç kategoride değerlendirilmiştir. Elde edilen değerlendirmeler mevcut nüfus verileri ile karşılaştınlarak Boğaziçi ön Görünüm Bölgesi nüfusunun kişi başına düşen yeşil alan miktan hesaplanmıştır. Boğaziçi ön Görünüm Bölgesi planlanan yeşil alanlannda mülkiyet değerlendirilmeleri (Maaliye.Vakıflar.Büyük Şehir ve İlçe Belediyeleri.özel idare gibi Kamu Kuruluşlanna ait mülkiyetler ve özel-şahıs mülkiyetleri olmak üzere) yapılmış ve elde edilen sonuçlar tablolar halinde metin içerisinde verilmiştir. Mülkiyetleri belirlenen yeşil alanlann günümüz (mevcut) kullanımlannın tesbitleri bahsedilen bu tablolar üzerinde belirtilmiştir. Elde edilen çalışmalar doğrultusunda ;. 1/5000 Ölçekli Boğaziçi Nazım İmar Planına Göre Oluşturulan 1/25.000 ölçekli Boğaziçi Nazım İmar Planı Haritası. 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planına Göre Oluşturulan 1/15.000 Ölçekli Boğaziçi Ön Görünüm Bölgesi Uygulama imar Planı Yeşil Alanlan Haritası. 1/15.000 Ölçekli Boğaziçi Ön Görünüm Bölgesi Mülkiyet Durumu Haritası 143. 1/15.000 Boğaziçi Ön Görünüm Bölgesi Mevcut Yeşil Manian Haritası Bugüne kadar Boğaziçi alanında gerçekleştirilen planlama çalışmalan sırasında sadece yeşil alanlarla ilgili bu ölçeklerde bir çalışma geçekleştirilmemiştir. Boğaziçi Ûn Görünüm Bölgesi Planlanan ve mevcut yeşil alan kullanımlarının gösterildiği ve yukanda bahsedilen haritalardan elde edilen bilgiler ışığında ve Boğaziçi fiziki yapısı, alanların mülkiyet durumları, tarihi ve kültürel değerleri ile mevcut kullanımlannın değerlendirilmesi sonucunda Boğaziçi peyzajına bir bütünlük kazandırmayı ve yoğunluğu artırıcı gecekondu kullanımlannın artmasını engellemeyi amaçlıyan bir yeşil alan sistem önerisi teklifi hazırlanmıştır. Boğaziçi 'Doğal-Tarihi Sif değerini artına.mekanın rekreatif değerini ön plana çıkancı bu yeşil alan sistem önerisinin Boğaziçi silueti ve peyzaının oluşumuna, kullanımına ve planlanmasına yardımcı olacağı kanısındayım. Çalışmamızın sonuç bölümünü oluşturan beşinci bölümde ise çalışmanın genel bir değerlendirmesi yapılmış ve kazanılan tecrübeler ışığında önerilerde bulunulmuştur. 144

SUMMARY THE DETERMINATION OF GREEN AREA SYSTEMS IN ISTANBUL The study titled The determination of green area systems in Istanbul Bosphorus contains five chapters. The aim, the content and the importance of this study was determined and the historical development of settlement in Bosphorus was also examined from pre-Byzantium until today in first chapter. In the second chapter, natural and human factor that effect to the formation of Bosphorus landscape was explained. The development of natural factors such as climatic data, topography, under sea water, Bosphorus fishery, fresh water resources and green areas and their effects on Bosphorus settlements was discussed. Human factors that forms Bosphorus landscape were collected under three sections as physical, social and legal factors and their effects on settlements were explained. Population factors throughout 40 years between 1945-1990. Population factor which being composed of internal and external immigration and which effects to geographical view of settlement with the examination of populations of quarters, Bosphorus total and Istanbul total. The planning and construction factor as one of social factors was examined in detail and chronological order from the first real scaled Istanbul map to the formation of 1/ 5000 scaled Istanbul Main Construction Plan supported with the foreign experts. The increase of population and movement of illegal houses were explain during the implementation of industry and transportation factors which include in Main Construction Plan. The laws that begin formed direction of social planing targets were examined in chronological order. The laws that implemented their effects after their taking into account were explained in detailed and chronological order. The laws which was valid during Fatih Period (1812), and first Bosphorus Construction Law (2960 numbered) and the laws that taking into account until today and their reason of appearance and, application forms were explained. The effect of the laws, regulations governmental decisions and written notices on Bosphorus landscape and results were discussed in this chapter. In the third chapter of this study, the creation of Bosphorus green area system in computer environment was prepared. 1/5000 scaled Bosphorus Main Construction Plan which digitized with the help of AUTOCAD, and the formation of Bosphorus Foreground 145Application Plans in computer environment were explained. And the Query of those maps with help of ARC/INFO was also explained. Hardware, software used the implementation of digitizing, query, data base and formation of stratums were discussed in this chapter. In the fourtti chapter, green area findings from which Bosphorus Main Construction Plan and Bosphorus Foreground Application Plans were compared with the existing green area. The classification of green from the plans was done as active green areas (playgrounds, sport areas, parks and the areas that will arrange as a parks ) and passive green areas (forests, I. and II. group stands areas, areas that will added to stands, popular excursion spots, green areas and graveyards.). Exciting green areas were also classified as active and passive green areas. Planned and existing green areas were compared and the `realization percent` of planned areas was determined. The comparison of green areas in foreground region were categorized as districts, Anatolian and European parts, and Bosphorus total, the findings gained were compared with the existing population and the green area amount per capita was determined in Bosphorus foreground region. Possession suations in Bosphorus foreground region were categorized as state institutions and private ownership. And findings were given in the tables. At the end of the study : - 1/25.000 scaled Bosphorus Green Area System Proposal Map according to 1/5.000 scaled Bosphorus Main Construction Plan. -1/15.000 scaled Bosphorus Foreground Region Green Area System Proposal Map according to 1/1.000 scaled Implantation Plan. -1/15.000 scaled European Part of Foreground Existing Green Area System Map -1/15.000 scaled Asian Part of Foreground Region Existing Green Area System Map During the plan working in Bosphorus it was not realized any maps related to the green areas scaled in this study. According to the results from maps, Bosphorus physical structures, possesion stuations, historical and cultural values and their evaluation of existing usage, green area system proposal that aimed to prevent the illegal buildings in Bosphorus and to give an entirety to Bosphorus Landscapes prepared. This green area system proposal will help to increase the value of Bosphorus `Natural - Historical Settlement`, value of recreative spots, and to plan use and be composed of Bosphorus panorama and landscape. In tiie fifth chapter, general evaluation of the this study was done and the light of experience some proposal was presented. 146