İstanbul Tarihi Yarımada yeşil alanlarının tarihsel süreç içerisindeki değişiminin irdelenmesi

Abstract

Değişen ekonomik ve sosyal koşullar ile kentlerdeki hızlı ve ani büyümeler, düzenli ve huzurlu kent ortamlarının, karmaşık ve değişken ortamlara dönüşmesine neden olmuştur. Bu sebeple kent insanının nefes alabileceği, ruhsal ve bedensel anlamda dinlenebileceği alanlar, kentsel yaşam için son derece önem kazanmıştır. Ancak, gittikçe büyüyen metropol kent İstanbul için mevcut yeşil alanlar, nitelik ve nicelik olarak gerekli normları sağlayamamaktadır. İstanbul halkının dinlenebileceği ve rekreasyonel ihtiyaçlarını giderebilecekleri yerler, hızla yerini yapılaşmış alanlara bırakmaktadır.2700 yıllık bir geçmişe sahip, üç imparatorluğa başkentlik yapmış, eski çağlardan günümüze kadar stratejik konuma sahip olan, eşsiz doğal güzellikleri, mimari ve arkeolojik özellikleri ve siluetiyle günümüze kadar gelen Tarihi Yarımada, ancak 1995 yılında sit alanı olarak ilan edilmiştir. Günümüze kadar çok çeşitli planlama çalışmalarına konu olan bu bölge, hiçbir zaman tam anlamıyla planlanamamış ve bu nedenden ötürü tarihi kent merkezlerinin büyük problemi olan çöküntü alanlarına dönüşüm bu bölgede de görülmeye başlanmıştır. Gerek sosyal, gerek fiziksel değişimlerle Tarihi Yarımada büyük bir kimlik değişimi geçirmiş ve geçirmektedir.Çalışmanın amacı, Tarihi Yarımada'nın ilk kuruluş tarihinden günümüze kadar gelen mekansal oluşumunu, literatür ve görsel kaynaklar (harita, gravür, fotoğraf vb.) ile ortaya koymak ve geçmişten bugüne kadar toplumsal yapı ile birlikte şekillenen yeşil alanların oluşumlarını ve öncelikli olarak toplumun, bunun yanında ise çeşitli fiziksel etkilerin, politik kararların ve planlama çalışmalarının etkileriyle şekillenen yeşil alan değişimlerini, kalitatif ve kantitatif olarak incelemektir.Yukarıda bahsedilen amaçlar doğrultusunda Tarihi Yarımada'nın çeşitli tarihlerde hazırlanmış haritalar, zaman, çözünürlük ve yeşil alanların anlaşılabilirliği kriterlerine bağlı olarak seçilmiş ve yeşil alan nitelikleri ve büyüklükleri belirlenmiştir. Aynı zamanda yine Tarihi Yarımada için hazırlanan tüm imar planları incelenmiş ve tarihsel perspektif içinde planlardaki yeşil alan önerileri konum, nitelik ve büyüklük açısından incelenmiştir.Çalışmayı destekleyici olarak yerel halk ve kullanıcılar olmak üzere Tarihi Yarımada'nın çeşitli bölgelerinde toplam 1700 anket yapılmış, halkın yeşil alanlara ilişkin görüşleri alınmış, gereksinmeleri ve önerileri belirlenmiştir.Sonuç olarak, bu çalışmada, dünyada bir örneği daha bulunmayan, İstanbul Metropolü için çok önemli bir nitelik taşıyan Tarihi Yarımada yeşil alanlarının, kentleşme sürecine bağlı olarak geçirmiş olduğu doğal, sosyal ve fiziksel değişimler incelenmiş, bölge için yapılmış olan planlama ve haritalama çalışmaları araştırılmış, planlama çalışmalarının uygulanma durumu saptanmış, güncel durum tespiti yapılmıştır. Ayrıca, kullanıcıların istek ve ihtiyaçları belirlenmiştir. Tüm bu çalışmalar doğrultusunda, bu önemli bölgeye yönelik genel bir değerlendirme yapılarak çözüm önerileri geliştirilmeye çalışılmıştır.Çalışmanın sonucunda geçmişten günümüze kadar Tarihi Yarımada'da yeşil alanlarının fonksiyonel ve alansal değişimleri incelenmiştir. Alansal değişimler hep yeşil alanların azalması şeklinde olmuş, fonksiyonel değişimler ise toplumsal yapının değişimi ile şekillenen farklı nitelikler almıştır. Doğu Roma ve Bizans İmparatorluğuna başkentlik yapan Bizantion ve Konstantinapol'den Türk İslam başkenti İstanbul'a dönüş yaşayan bu kent, Hıristiyanlıktan Müslümanlığa geçişinde mekansal değişimler de yaşamıştır. Açık alan kavramının bulunmadığı Türk İslam kent yapısında cami külliyeleri kent forumlarının yerini almış, Bizans sarnıçları ise bostan alanlarına dönüşmüştür.Günümüzde, bu değişimler gibi belirgin fonksiyonel değişimler çok fazla görülmemekte ancak her geçen gün yeşil alan miktarları azalmaktadır. Bu yeşil alanların korunmasına ve planlama çalışmalarında alınan kararlar kapsamındaki açık ve yeşil alan önerilerine uyulmasına gerekli özen gösterilmelidir.

Changed economic and social conditions and rapid and sudden expansion in districts have turned regular and comfortable ambient of the metropolitan areas into complicated living environment. Thence, areas which offers menthal and physical resting areas for urban population have become more important. Existing green spaces in Istanbul, which maintains its expansion, do not meet necessary qualitative and quantitative norms and criteria set by Turkish Public Works Legislation.Historical Peninsula, having a 2700 year historical background, serving a capital city of three empires, having a strategic position to present, offering unique natural beauties, architectural and archeological values and silhouette, was declared as a protected area in 1995. Until today the area has been planned several times, however none of them addressed crucial issues of the city and caused conversion of historical downtown to suburban areas, which is considered as a common problems of historical cities. Then, the historical peninsula, through both social and physical changes, has experienced entity alteration identity permutation and stil it changes.The purpose of this study is to investigate, the spatial formation of Historical Peninsula from past to present through literature review and visual materials (like map, photograph, gravure, etc); establishment of green spaces shaped from past to present with social structure; and alterations of those spaces formed by political decisions and planning rules, physical and social conditions, by using both qualitative and quantitative research methods.To conduct the study, several maps of the referred peninsula, prepared in different dates and time periods, are selected by considering their time period, resolution and appearances and then the aspects and size of the green spaces have been specified. At the same time, all settlement plans of historical peninsula have been examined a particular attention to the locations, characteristics and size of the green spaces planning proposals through the history have been paid. To be supplementary to this study, the recommendations and needs of the users have been searched. To do that, a survey was carried out covering 1700 participants, who are both dailiy users and residents of the area.In conclusion, it is found that the size of green spaces has decreased and such decrement has still been going on. Due to population increment, particularly Fatih district and its vicinity, existing green spaces per person have been decreased substantially. Also, security of those areas is another problem to be solved, which that majority of them have been under illegal occupation of drug users, drunks and other potential criminals and all those have threaten to users. When looking at almost all plans it is seen that the locations of green spaces are the same, however the size of each has been diminished to a particular extent and this causes an extra green space loss.