Odun dışı orman ürünlerinin dünyada ve Türkiye`de sosyoekonomik boyutu

Abstract

Orman ekosistemlerinden yararlanma insanlık tarihi boyunca odun hammaddesi elde etmek ile sınırlı kalmamıştır. Odun hammaddesi olarak yararlanma biçimi yararlanmanın sadece bir boyutunu oluşturmaktadır. Besin, ilaç, barınma ve diğer nedenlerle her türlü bitki ve bitki parçalarının toplanması ve kullanılması ise yararlanmanın başka bir boyutunu temsil etmektedir. Odun Dışı Orman Ürünleri (ODOÜ) olarak adlandırılan, orman içi ve açıklıklarında, dolayısıyla orman ekosistemlerinde yetişen, ticari ve ticari olmayan amaçlarla hasat edilen ya da toplanan, ağaççık, çalı, her türlü bitki ve bunların parçalarından oluşmaktadır. Bu ürünler aynı zamanda çeşitli kaynaklarda ?ikincil ürünler?, ?özel orman ürünleri?, ?geleneksel olmayan ürünler? olarak da adlandırılmışlardır. Bunların yanında orman ekosisteminin sağladığı av ve yaban hayatı, balık, rekreasyon, su gibi odun dışı değerler de söz konusudur, ancak bu çalışmada bu değerler kapsam dışı bırakılmıştır.Bu çalışmada öncelikle ODOÜ bakımından farklı ülkelerin hangi ürünlerle öne çıktığı, ODOÜ ürünleri ticareti açısından hangi ürünlerin önem kazandığına bakılmış ve dünyadan ODOÜ ticareti ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Ülkemiz özelinde ise Ege Bölgesi çalışma alanı olarak belirlenmiş ve bu bölgede önemli ihracat değerlerine sahip olan üç ürün, kekik, defne ve çamfıstığı alınarak bu ürünlerin ticareti ile ilgili gruplarla görüşülmüştür. Üretici/toplayıcı, aracı/tüccar, ihracatçı ve orman teşkilatı olarak belirlenen dört ilgili grupla anket çalışması gerçekleştirilerek, bu gruplar arasındaki ilişkiler, sorunları, çözüm önerileri ve bu konuda politikalar ve yönetim biçimi belirleme konularında önerilerde bulunmak amaçlanmıştır.Kekikte, ormandan toplayan ve tapulu arazilerinde yetiştiren iki grup tespit edilmiş fiyatın üretim miktarından bağımsız olarak oluştuğu saptanmıştır. Defne genellikle ormandan toplanmakta ve fiyat ile miktar arasında bir ilişki bulunmamaktadır. Çamfıstığında da miktar fiyat ilişkisinde benzer sonuçlar elde edilerek görülmüştür ki; kekik, defne ve çamfıstığında piyasa doygunluğa ulaşmamış ve üretim açığı mevcuttur. Kekik, defne ve çamfıstığı üretiminde başka bir problem ise, üreticilerin örgütlenmesi ve diğer ilgili gruplarla koordinasyon eksikliği olarak öne çıkmaktadır. ODOÜ genelinde envanter ve pazar bilgilerinin yetersizliği, teknolojik eksiklikler nedeniyle yeterince katma değer yaratılamaması sektörün hak ettiği değere ulaşamamasında büyük bir engel olarak görülmüştür.Anahtar kelimeler: Odun Dışı Orman Ürünleri (ODOÜ), Ticaret, Kekik, Defne, Çamfıstığı, Ege Bölgesi, Üretim

Benefiting from the forest ecosystems has not solely been limited to the utilization of untreated wood materials as the human existence on earth has been progressed over the centuries. The type of this utilization in the form of raw wood materials constitutes only one side of the subject. Gathering of any kind of plant and plant materials for satisfying the nutritional, medicinal, sheltering and similar others needs and utilizing them for the well being of the day to day living, represent another dimension of the same subject. Any kind of small tree, brush, shrub, plant material and their inherent pieces growing inside the forests or in and around the open meadows, in forest ecosystems in short, harvested or collected for commercial or non commercial purposes are called as non wood forest products (NWFP). The same group of plant material is in various other sources named as secondary, special or untraditional forest products. Apart from these, other none wood values such as game and hunting, fresh water fisheries, recreation, water preservation and management are positive contributions of forest ecosystems, but these later ones are not included in the scope of this investigation.In this study, it was initially checked to see which countries were excelling in what kind of none wood forest products, which products were commercially preferred over what other ones and latest information about NWFPs from around the world was given. Aegean region and three NWFP types, which had considerable export value in this region, thyme, bay leaf and pine nut, were chosen as the study area and objectives; interviews were performed with the groups specializing in the commercialization of these products. Public surveys were carried out with producer/gatherer, middle men/merchant and exporters all of whom are directly related with the commercialization of the products; in this way, it was intended to yield suggestions concerning relationships between these groups, problems, possible resolution proposals, policies and management strategies.Two independent groups, one cultivating in private lands and the other gathering from the forests were determined in terms of thyme production. Additionally determined was the market price of the product, it was forming independently from the amount of the gathered products. It was determined after establishing similar results about the pine nut price and its produced amount that the market saturation up to when this study was conducted was not formed and there still was a market shortage for them. Another problem arising in the production of these products was the lack of organization or coordination shortages between the related groups. It was determined that the insufficient nature of inventories and market information and technological deficiencies were the main reasons of this sector not being able to create an added value to the national economy.Keywords: Non-Wood Forest Products (NWFP), Trade, Thyme, Bay Leaf, Pine Nut, Aegean Region, Production