İran kimlik inşasında Zerdüştlük

Abstract

Bu çalışmanın amacı İran'ın siyasi, dini ve milli kimliğinin oluşum dönemlerinde taşıyıcı kolon olarak Zerdüştlüğün aldığı rolü ve etkiyi incelemektir. Bu inceleme, İran kimliğinin şekil almaya başladığı antik İran tarihinden başlayarak 1980'lere kadar olan süreci kapsamaktadır. Bu bağlamda, Zerdüştlük üzerine yapılan güncel araştırmalar, arkeolojik kazılardan elde edilmiş veriler ve İranlı yöneticilerin yazdırdıkları yazıtlardaki veriler incelenmiştir. 20. asrın son çeyreğine kadar İran'daki kimlik oluşumlarında Zerdüştlüğün etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Tezin ilk bölümünde araştırma yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölüm ise Zerdüşti topluluğun ilk dönemlerdeki dini uygulamaları ve yorumları ile oluşturulmuştur. Zerdüştlük, en çok Ahamenit İmparatorluğu, Sasani Hanedanlığı ve Pehlevi Hanedanlığı dönemlerinde değişime uğratıldı ve İran kimliğine dahil edildi. Tezde en çok bu dönemler üzerinde durularak üçüncü bölüm kimlik tartışmaları ile sonuçlandırıldı. Güncel İran kimliğinin bünyesindeki dini kimlik refleksi ve rakip medeniyet söyleminin arka planında Zerdüştlüğün etkisi vardır. 20. asrın gelişmeleri ışığında bu etki incelenmiştir. Son olarak Zerdüşti topluluğun günümüz İran kimliğinde etkisinin az da olsa devam ettiği belirlenmiştir. Zerdüştlük, antik dönem unsurları ve kültür taşıyıcısı olarak güncel İran kimliğinde saptanmıştır.

The aim of this study is to examine the role and effect of Zoroastrianism as a carrier column in the periods of creation of Iran's political, religious and national identity. The examination contains and starts from ancient history of Iran, with the beginning of taking shape of Iran's identity, up to 1980's. In this context, current studies on Zoroastrianism, obtained data in archaeological excavations and inscriptions which were written by Persian Kings were evaluated. Until the last quarter of the 20th century, the effect of Zoroastrianism in the formations of identity of Iran is tried to be determined. In the fisrt part of the thesis, the information about research metods was informed. The second part was created with Zoroastrian society's religious practices and comments. In the periods of the Achaemenid Empire, Sasanian Empire and Pahlavi Dynasty, Zoroastrianism was changed most frequently and included in the Iran identity. In the thesis, focused on these periods mostly and the third part of thesis was finalized by identity discussions. There is effect of Zoroastrianism in background of religious identification reflex and opposing civilisation discourse within current Iran identity. This effect was examined in the light of development of 20th century. In conclusion, the Zoroastrian society's effect was specified even if just a bit in the current Iran identity. Zoroastrianism was determined as a bearer culture and ancient elements in the current Iran identity.