Arkeolojik veriler çerçevesinde Urartu Krallığı`nın eyalet sistemi

Abstract

Urartu Krallığı MÖ 9. yüzyılın ortalarından MÖ 7. yüzyılın ortalarında kadar yaklaşık 200 sene boyunca Van Gölü havzası ve Orta Aras havzasında hakimiyet kurmuştur. Fakat krallığın etkisi kuzeyde Yanlızçam dağları, güneyde Toros ve Zagros dağları, doğuda Sabalan dağı, batıda Fırat Nehri'ne değin ulaşmıştır. Peki krallık bu geniş coğrafyada hakimiyetini nasıl, ne derece sağlamıştır?Dönemin yazılı belgelerinde LÚEN.NAM logogramıyla valilerden bahsedilir. Fakat belgelerin sayıca azlığı ve nitelik bakımından yetersizliği Urartu eyalet sistemine dair bir şablon oluşturmamızı imkânsız kılar. Ayrıca propaganda amacı taşıyan yazıtlar üzerinden eyalet sistemini açıklamaya çalışmak merkeziyetçi bir devleti kabul etmektir. Bu nedenle Urartu eyalet sistemine dair daha fazla bilgi sahibi olabilmek için yazılı kaynaklar dışında arkeolojik verilere de bakmak gerekmektedir.Urartu Krallığı'na ait kale, kent, kaya mezarı, yazıt, stel gibi arkeolojik maddi kültür kalıntılarını fiziki bir harita üzerine yerleştirdiğimizde bize yazılı belgelerde karşılaşmadığımız farklı bir resim sunar. Urartu coğrafyasında krallığın eyalet sistemine dair 3 farklı yerleşim grubu görülür. Krali kentler olarak adlandırılan ilk grup bizzat krallık tarafından inşa ettirilmiştir. Hanedan mensubu valiler tarafından idare edilen bu kentler krallığın resmi mimarisini gösterir. İkinci grubu yerel eyalet merkezleri oluşturur. Bu merkezler yerel eyalet valileri tarafından yönetilmektedir. Son grubu da aşiret merkezleri oluşturmaktadır. Boyut olarak son derece küçük olan bu merkezler konum olarak çoğunlukla 1500 m üzeri yükseltiye sahip izole bölgelerde bulunmaktadır. Bu merkezlerde görülen kültürel etki çoğu zaman sadece çok odalı kaya mezarıdır. Aşiret merkezlerinde yıl boyu ikameti gösteren mimari birimlerin bulunmaması bu merkezlerin yarı göçebe aşiretlere ait üsler olduğuna işaret eder.

The Urartian kingdom dominated the Lake Van and the Middle Aras basins from the mid-9th century to the mid-7th century BC, for about 200 years. However, the kingdom's influence reached as far as to the Yalnızçam Mountains in the north, Taurus and Zagros mountains in the south, Sabalan Mountain in the east and the Euphrates River basin in the west. How and why the kingdom dominated in this vast geographical areas is the subject of this research. The written documents from this period mention governor with the logogram LÚEN.NAM. However, inadequate and the lack of information from existed documents make it impossible to examine the Urartian provincial administration system. Moreover, when trying to explain the kingdom provincial structure through the royal inscriptions that written for the propaganda purposes would lead to a centralized state organisation. Therefore, in order to understand the kingdom provincial system properly we also need to look at the archaeological evidence apart from written sources. When archaeological remains such as citadels, cities, rock-cut tombs, inscriptions and stelae belong to the Urartian kingdom laid out on a physical map, a different picture emerge which is not feasible by means of the written documents. Urartian provincial structure can be categorised into three different types of settlements. The first type consists of royal cities that constructed by the Urartian monarch. These royal cities were governed by the members of royal family and display the kingdom's official architecture. The second type comprise of local provincial centres. These regions are administrated by the local provincial governors. The last settlement type made up of local tribal centres. These types of settlement are usually very small, located in isolated areas and at the altitude of 1500 m above sea level. Those centres mostly contain multi rock-cut tombs. The absence of architectural structures from these centres indicate that such centres may have been occupied by the semi-nomadic tribes.