Kolorektal kanser risk danışmanlığının riskli bireylerin birincil ve ikincil koruma davranışlarını geliştirmeye etkisi

Abstract

Araştırmanın amacı, Kolorektal Kanser Risk Danışmanlığının (KOKARD) kolorektal kanser açısından ailesel riski olan bireylerin birincil koruma (bilgi, tutum ve inançları, sağlıklı yaşam biçimi davranışları) ve ikincil koruma (tarama yaptırma) davranışlarını geliştirmeye etkisini değerlendirmektir.Araştırmada `ön-test son-test kontrol gruplu` ve tekrarlayan ölçümlü tam deneysel tasarım tipi kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini bir eğitim araştırma hastanesinin onkoloji ünitesinde tedavi gören kolorektal kanserli hastaların 102 birinci derece akrabaları (50 deney-52 kontrol) oluşturmuştur. Koruyucu Sağlık Modeli temel alınarak oluşturulan `Kolorektal Kanser Risk Danışmanlığı` kapsamında deney grubundaki bireylere bireysel eğitim ve yüz yüze danışmanlık, video izletme, el broşürü, hatırlatıcı telefon görüşmeleri ve hekime yönlendirme uygulanmıştır. Veriler araştırmacı tarafından hazırlanan Birey Bilgi Formu, Kolorektal Kanser Bilgi Formu, Kolorektal Kanser Taraması Tutum İnanç Ölçeği, Uluslar arası Fiziksel Aktivite Anketi ve Günlük Beslenme Kayıt Formu kullanılarak toplanmıştır. Veriler uygulama öncesinde uygulama sonrası 1. ayda, 3.ayda ve 6. ayda olmak üzere toplanmıştır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler ki kare testi, bağımsız gruplarda t testi, tekrarlı ölçümlerde varyans analizi ve Cohen's d etki büyüklüğü kullanılmıştır. Bireylerin yaş ortalaması 46,17±5,43 ve % 55,9'u kadın % 87,3'ü evlidir. Kolorektal Kanser Risk Danışmanlığı sonrasında girişim grubunun kontrol grubuna göre bilgi durumu, tutum inanç düzeyi, fiziksel aktivite durumu, beslenme davranışları, tarama yaptırma ve günlük lif tüketim ortalamalarında anlamlı fark bulunmuştur (p<0,01). Bu sonuçlar Kolorektal Kanser Risk Danışmanlığının riskli bireylerin birincil ve ikincil koruma davranışlarını geliştirmede etkin olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: kolorektal kanser, kanserden korunma, tarama, Koruyucu Sağlık Modeli, sağlık davranışları

The aim of the research is to evaluate the effects of Colorectal Cancer Risk Counseling(CORE-COACH) on the promotion of primary (knowledge, attitude and beliefs, the lifestyle behaviors) and secondary (screening) preventive behaviors of the individuals at familial risk of colorectal cancer. In the research, `pretest-posttest control group` and repeatedly measured design type was used. The sample of the study was consisted of 102 (50 intervention-52 control) first degree of the relatives of colorectal cancer patients with ongoing treatment in a hospital. The intervention was based on Preventive Health Model and included individualized education, face to face counseling and motivational interviewing, video watching, booklet, reminder phone calls and suggesting to see a doctor. Data were collected with Individual Information Form, Colorectal Cancer Knowledge Form, Colorectal Cancer Screening Attitude and Belief Scale, International Physical Activity Questionnaire and Daily Nutrition Record Form. Data were collected before the intervention, at first, 3rd and 6th months following intervention. Data were analyzed by descriptive statistics, student t, Mann Whitney U, repeated measures of variance analysis, chi-square, Fisher's exact test and Cohen's d effect size. The average age of the individuals is 46.17±5.43, 55.9% of them are female and 87.3% of them are married. After the intervention, significant differences between the groups with regard to awareness and knowledge, attitudes and beliefs, physical activity, dietary behaviors, screening rates, the dietary fiber intake (p<0.01). The results show that Colorectal Cancer Risk Counseling is effective in promoting primary and secondary preventive behaviors of the individuals at risk.Key Words: colorectal cancer, cancer prevention, screening, Preventive Health Model, health behaviors