Gümülcineli İsmail Hakkı ve siyasi faaliyetleri (1908-1945)

Abstract

II.Meşrutiyet Devri, gerek uluslararası gelişmeler, gerekse iç siyasi hayatta meydana gelen değişikliklerle Türk Tarihinin üzerinde hala en çok tartışılan dönemlerinden birini oluşturmaktadır. Osmanlı Devleti bu süreçte yalnızca dış politik ve askeri ilişkilerde karşı karşıya kaldığı sorunlarla uğraşmamış; bununla birlikte iç siyasette de iktidar-muhalefet ilişkileri ve çok partili hayatla tanışmıştır. Bu süreçte kurulmuş olan fırkalar iktidar-muhalefet ilişkisi ile birlikte siyasi hayatta rekabet algısını oluşturmuş ve böylece bu fırkalara mensup pek çok muhalif sima da Türk siyasi hayatında yerlerini almıştır. Bu simaların siyasi faaliyetlerini en etkin şekilde sürdürenlerinden ve buna mukabil en az bilinenlerden biri şüphesiz Gümülcineli İsmail Hakkı'dır. II.Meşrutiyet henüz ilan edilmeden siyasete atılan Gümülcineli İsmail Hakkı, yalnızca II.Meşrutiyet Devrinde değil; 1945 yılındaki ölümüne kadar olan süreçte de siyasetle hep iç içe olmuştur. Bu tezde Türk siyasi hayatının en hırslı muhaliflerinden biri olan Gümülcineli İsmail Hakkı'nın ölümüne kadar gerçekleştirmiş olduğu siyasi faaliyetleri izah ve analiz edilmeye çalışılmıştır. Bu analizlerin ana çerçevesini Gümülcineli İsmail Hakkı'nın faaliyetleri oluşturmakla birlikte, tüm gelişmeler iç ve dış siyasi faktörlerin ışığında aktarılmaya ve Gümülcineli İsmail Hakkı'nın faaliyetlerinin bu gelişmelerden ne şekilde etkilendiği tahlil edilmeye çalışılmıştır. Tüm bunlar yapılırken bilhassa Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri ile dönemin gazete ve dergilerinden faydalanılmıştır. Bunların yanında arşiv kaynakları, dönemin şahsiyetlerinin hatıraları ve telif eserler tez yazarken faydalanılan diğer kaynakları oluşturmuştur. Tüm bu kaynakların ışığında yapılan değerlendirmeler yardımıyla Gümülcineli İsmail Hakkı'nın muhalif tavrının motivasyonu ve fikri arka planı da saptanmaya çalışılmıştır.

The Second Constitutional Era is still one of the most controversial periods in Turkish History not only for changes in international affairs but also for alterations in domestic political life during the period. In the Second Constitutional Era, in addition to dealing with international politics and military affairs, the Ottoman Empire has met the relations between the power and opposition and a multi-party system. The political parties had established during the era brought about competition in political life and so, many opponents from these political parties took part in Turkish political life. One of these political personage played important role with his political activities, but even so, one of the least known is Ismail Hakki of Gumuldjina. Before the reannouncement of the 1876 Constitution on 23 July 1908, Ismail Hakkı had started dealing with politics and he had continued his oppositional activities till his death in 1945. In this master thesis, the political activities of Ismail Hakki of Gumuldjina, one of the most ambitious dissidents in Turkish political life were explained and analyzed. In addition, all changes in the activities of Ismail Hakki were tried to explained by considering the international and domestic political agents. When all these agents and activities were analyzed, the minutes of the Chamber of Deputies and newspapers were used. In addition to these, archive records, memoirs belonging to personage of the period, and research works were also utilized. It is also tried to examine the motivation and the ideological backgroung of the opposition of Ismail Hakki.