Erken adolesanlarda obeziteyi önleyen belirleyicilerin transteoretik model`in davranış değişim aşamaları`na göre incelenmesi

Abstract

Tanımlayıcı-ilişki arayıcı tipte tasarlanan bu çalışmanın amacı, Transteoretik Model çerçevesinde adolesanların beslenme davranışı değişim aşamalarını belirleyerek her aşamaya özgü psikososyal belirleyicileri öngörmek, böylece adolesanları bir sonraki değişim aşamasına hazırlayan girişimler için yol göstermektir. Araştırmanın örneklemini, 2014 eğitim öğretim yılında, Uşak ilindeki beş ortaokulun 5. sınıf öğrencileri arasından, tabakalı rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 530 adolesan ve ebeveynleri oluşturdu. Veriler `Beslenme Değişim Aşamaları Ölçeği` , `Aile Soru Formu`, `Adolesan Beslenme Bilgi Ölçeği`, `Beslenme Davranış Ölçeği` , `Çocuk Beslenme Öz-Yeterlik Ölçeği`, `Egzersiz Davranışları Ölçeği`, `Stres Yönetimi Ölçeği`, `Çocuk-Ergen Sosyal Destek Ölçeği`, `Psikososyal ve Davranış Sorunları Kontrol Listesi-17` kullanılarak ve Beden Kütle İndeksi değerleri hesaplanarak elde edildi. Verilerin analizi için tanımlayıcı istatistiksel testler, bağımsız örneklem t testi, ANOVA (varyans) analizi, Pearson korelasyon testi ve çok değişkenli Multinominal Lojistik Regresyon analizi kullanıldı.Adolesanların beslenme davranış değişimlerinde, Düşünme aşamasında babanın eğitim düzeyi ve annenin BKİ; Hazırlık aşamasında; annenin BKİ, çocuğun beslenme bilgisi ve öz-yeterlik algısı; Hareket aşamasında çocuğun BKİ, beslenme bilgi düzeyi ve stres yönetimi; Sürdürme aşamasında ise cinsiyet, çocuğun BKİ, beslenme bilgi düzeyi, beslenme davranışları, öz-yeterlik algısı, stres yönetimi ve sosyal destek algısı belirleyicisi oldu.Sonuç olarak, adolesanlarda obeziteyi önleyen sağlıklı beslenme alışkanlıkları değişim aşamalarına göre yapılacak görüşmelerle geliştirilebilir. Her değişim aşaması için öngörülen belirleyicilerin dikkate alınması, bir sonraki değişim aşamasına ilerlemeleri için cesaretlendirici olabilir.Keywords: Adolescents, Body Mass Index, change phases, exercise behaviors,handling stress, nutrition behaviors, nutritional information, self-efficacy, socialsupport, transtheoretical model.

This is a descriptive and correlational study. Its aim is to determine the change phases of adolescents' nutritional behaviors, anticipate the unique psycho-social determinants of each phase and provide guidance about initiatives that prepare adolescents for the next change phase.The sample of the study included 530 adolescents and their parents. The adolescents were fifth grade students at five middle schools in Usak, Turkey in the 2014 academic year. They were selected using stratified randomized sampling method. The study data were collected using the Nutrition Change Phases Scale, the Family Information Form, the Adolescent Nutrition Information Scale, the Nutrition Behaviors Scale, the Child Nutrition Self-efficacy Scale, the Exercise Behaviors Scale, the Stress Management Scale, the Child-Adolescent Social Support Scale and the Psycho-social and Behavioral Problems Control List-17. Body Mass Index (BMI) values were also used. The collected data were analyzed using descriptive statistical tests, independent samples t test, ANOVA (analysis of variance), Pearson's correlation test, and multiple variable multinominal logistic regression analysis.In the adolescents' nutrition behavior changes, fathers' education levels and mothers' BMI were determinants in the thinking phase. Mothers' BMI, children's information about nutrition and self-efficacy perception were determinants in the preparation phase. Children's BMI, information about nutrition and stress management were determinants in the action phase, and gender, children's BMI, information about nutrition, nutrition behaviors, self-efficacy perception, stress management and social support perception were determinants in the maintenance phase.In conclusion, healthy nutrition behaviors to prevent obesity in adolescents can be improved by interviews held according to the change phases. If the determinants anticipated for each change phase are considered, this will encourage adolescents to proceed to the next change phase.Anahtar Kelimeler: Adolesan; Beslenme bilgisi; Beslenme davranıĢları; Beden KütleĠndeksi; DeğiĢim aĢamaları; Egzersiz davranıĢları; Öz-yeterlik; Sosyal destek; StreslebaĢ etme; Transteoretik Model.