Türkiye`de stratejik çevresel etki değerlendirmesi`nin (SÇD) AB direktifleri kapsamında incelenmesi

Abstract

Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD); önerilen herhangi bir politika, plan veya programa ilişkin olası çevresel sonuçların, ekonomik ve sosyal faktörlerin de dikkate alınarak değerlendirildiği sistematik bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca, sürdürülebilir kalkınmanın uygulamaya dönük en etkili araçlarından biri olarak da ifade edilebilir. SÇD, proje düzeyinde yapılan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED)'nin süreç içerisinde ortaya çıkan eksiklikleri sonucunda, daha kapsamlı bir değerlendirme sistemi olarak geliştirilmiştir. Çevre sorunlarına yönelik en önemli `önleyici politika` araçlarından biri olan ve fiziksel projelere uygulanan ÇED, yaklaşık kırk yıldır birçok ülkede etkin bir şekilde uygulanmaktadır. Ancak, proje düzeyinde yapılan etki değerlendirme sisteminin günümüzde halen çevresel sorunların önlenmesindeki önemli katkısına rağmen, yeni beklentileri karşılama etkinliğinin sağlanması ve uygulama alanlarının genişletilmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Yasal SÇD uygulamaları genellikle gelişmiş ülkelerde görülmekle birlikte, Türkiye gibi ülkesel ölçekte kalkınma süreci devam eden ülkeler için, sürdürülebilir kalkınma ilkeleriyle içselleştirilecek SÇD uygulamaları büyük öneme sahiptir. Ülkemiz için konunun diğer bir önemi ise Avrupa Birliği'ne girme sürecinde değerlendirilebilir. Türkiye bu sürecin başlatılmasından bu yana siyasi, ekonomik ve hukuksal düzenlemeleri AB müktesebatıyla uyumlaştırma konusunda oldukça önemli bir çaba sarf etmektedir. Avrupa Birliği'nin 27 Haziran 2001 tarihli SÇD ile ilgili yönergesinin ardından bu konuyla ilgili çalışmalar da ülkemizde ivme kazanmıştır. 26.04.2006 tarihinde değiştirilen Çevre Kanunu'nun 10. maddesinde, SÇD ile ilgili usul ve esasların çıkarılacak SÇD Yönetmeliği'nde yer alacağı belirtilerek, yönetmeliğin çıkarılması konusunda önemli bir adım atılmıştır. Taslak yönetmelik üzerinde çalışmalar yürütülerek 30032 sayı ile 08.04.2017 tarihinde Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.Tüm bu gelişmelerden hareketle çalışmada; Türkiye'de SÇD sürecinin AB direktifleri konusunda uyumlanması çalışmalarına ışık tutmak amacıyla hukuki süreci detaylı olarak inceleyerek diğer çevresel etki değerlendirme sistemleri ile aralarındaki farkı ortaya koymak amaçlanmıştır. Tez çalışmasının giriş bölümünde Stratejik Çevresel Etki Değerlendirilmesi hakkında AB direktifleri ve AB ülkelerindeki uygulamaları da içine alan genel bilgiler verildikten sonra, Türkiye'deki durum, direktifler çerçevesinde değerlendirilerek taslak yönetmelik çalışmalarını da içine alan düzenlemeler ve uygulamalara incelenmiştir. Bulgular bölümünde; AB SÇD Direktifi ile SÇD Yönetmeliği karşılaştırılarak ve AB ülkelerinde SÇD'nin uygulanma şekilleri incelenerek, Türkiye'deki uygulanma şekli ortaya konulmuştur. Tartışma ve sonuç bölümünde tüm bu bilgi ve bulgular ışığında Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği sistematik olarak incelenmesi sonucu eleştiriler getirilerek önerilerde bulunulmuştur.

Strategic Environmental Assessment (SEA) is defined as a systematic process in which possible environmental consequences of any proposed policy, plan or program are assessed by also taking into consideration economic and social factors. It can also be described as one of the most effective tools for the implementation of sustainable development. SEA is a more comprehensive evaluation system which was developped as a result of the shortcomings of the Environmental Impact Assessment (EIA) occurred in the course of time during its execution at a project-based level. EIA is one of the most important `preventive policy` tools for environmental problems and it is applied to physical projects. EIA has been implemented in many countries effectively for almost forty years. However, despite the significant current contribution of the project-level impact assessment system to the prevention of environmental problems, it has become necessary to ensure the effectiveness of meeting new expectations and to expand the scope of the system's application. While legal SEA practices generally take place within developed countries, SEA applications which are internalized by sustainable development principles have great importance for developing countries at a national level, such as Turkey. Another great importance of this issue for our country must be assessed within the scope of our membership process to the European Union. Since the beginning of this process, Turkey has made considerable efforts to harmonize political and economic actions and legislations with the EU acquis. Following the European Union's directive on the SEA dated 27 June 2001, related works has also gained momentum in our country. An important step was taken through Article 10 of the Environment Law amended on 26.04.2006 which states that all procedures and principles regarding the SEA will be set forth by a SEA regulation. Following legal work on such draft regulation, the Strategic Environmental Assessment Regulation numbered 30032 was entered into force on 08.04.2017With reference to these current developments; it was aimed to elucidate the differences with other environmental impact assessment systems by reviewing the legal process in order to shed light on the harmonization of the Turkish SEA process with the EU directives. After giving general information including the EU directives on Strategic Environmental Impact Assessment and the legal implementations in EU member states, the situation in Turkey was examined within the framework of the directives; the regulations and practices including the draft regulation studies were examined in the introduction part of this thesis study. In the findings section; SEA's implementation methods in Turkey was examined by comparing the EU SEA Directive with the SEA Regulation and by reviewing the implementation patterns of SEA in EU countries. In the discussion and conclusion section, the Strategic Environmental Assessment Regulation was systematically examined in the light of all mentioned information and findings in; suggestions and critics were brought accordingly. were made by bringing in final criticism.