İslam iktisadı açısından kısmî rezerv bankacılığının ekonomik istikrarsızlıktaki rolü ve tam rezerv bankacılığının çözüm potansiyeli

Abstract

Ekonomi yazınında para çarpanı kavramı ile anlatılan ve bankaların kredi kullandırarak kaydi para veya diğer bir ifadeyle banka parası oluşturdukları kısmi rezerv sistemi, modern finansal mimarinin temeli diyebileceğimiz günümüz bankacılık sisteminin çalışma mekanizmasını oluşturmaktadır. Yasal zorunluluklar için tutulan zorunlu rezervler ile ihtiyat için ve karlı yatırımlarda değerlendirmek üzere tutulan serbest rezervler saklanması gereken tüm mevduatın bir kısmını oluşturmakta, mevduatın kalan kısmı ise bankalarca kredi olarak kullandırılarak karşılıksız para üretilmektedir. Kısmi rezerv bankacılığı özü itibariyle finansal istikrarsızlıklara karşısında zayıf ve kırılgandır. Bu sistem, ticari bankaların ve merkez bankalarının gerektiğinde yeterli likiditeyi sağlayacaklarına dair güvene dayalı olarak yürümektedir. Kısmî rezerv sisteminin zayıf yapısı, ekonomik istikrarsızlıklarda oynadığı rol ve oluşturduğu sorunlar nedeniyle alternatif olarak tam rezerv bankacılığı akademik çevrelerde destek bulmuş ve bunun farklı modelleri geliştirilmiştir. Ancak, tam rezerv sisteminin uygulamaya konulması için gereken siyasi destek bulunamamıştır. Bu çalışmada, kısmi rezerv bankacılığının keşfedilmesiyle ekonomilerde ortaya çıkardığı ileri sürülen sorunlar irdelenmiş, tam rezerv bankacılığının uygulanabilirliği ve çözüm için ne kadar yeterli olduğu incelenmeye çalışılmış ve İslam iktisadı açısından her iki sistemin de uygunluk ve sakıncaları tartışılmıştır. Analiz aşamasında ajan temelli bir simülasyon modeli kullanılarak her iki bankacılık sisteminin ekonomik istikrar üzerindeki etkisi mukayese edilmiştir.

The fractional reserve system, which is explained by the concept of money multiplier in economics literature and in which banks create credit money by making loans, constitutes the working mechanism of today's banking system, which is the backbone of modern financial architecture. Reserves held for legal requirements and excess reserves held for hedge and profitable investments constitute a fraction of all deposits that need to be kept, while the remaining fraction of the deposits are lent by banks by which money is created.Fractional reserve banking is inherently weak and fragile against financial instability. This system is based on the trust that commercial banks and central banks will provide sufficient liquidity when necessary. Due to the weak structure of the fractional reserve system, the role it plays in economic instability and the problems it creates, full (%100) reserve banking has been supported in academic circles as remedy and different models have been developed. However, the support needed to vitalize the full reserve banking system was weak.In this study, we scrutinized the problems which are claimed to be emerged in the economies with the exploration of fractional reserve banking, we discussed the feasibility of full reserve banking and its qualification as remedy to solve the problems and we examined the suitability of both systems in terms of Islamic economics and their drawbacks in this manner. In the analysis phase, effects of both banking systems on economic stability was compared using an agent-based simulation model.