Katılım bankalarının finansal performansı üzerinde etkili olan değişkenlerin belirlenmesi: Gelişen ve gelişmekte olan ülkeler üzerine bir uygulama

Abstract

Finansal sistemin en önemli kurumları olan bankaların tarihleri çok eskilere dayanmaktadır. Banka denilince mevduat toplayan ve ihtiyaç sahiplerine faiz karşılığı kredi kullandıran konvansiyonel bankalar ön plana çıkmaktadır. Son elli yılda dünyada faizsiz bankacılık denilen ve finansal faaliyetlerinde her türlü faize dayalı işlemi yasaklayan yeni bir bankacılık türü gelişmeye başlamıştır. Son yıllarda özellikle MENA bölgesi ve Müslüman nüfusun yoğun olarak yaşadığı Asya ülkelerinde hızla gelişmeye başlayan ve dünyada İslami banka olarak adlandırılan bu bankalar Türkiye'de katılım bankası olarak faaliyet göstermektedir. Literatürde konvansiyonel bankaların finansal performansı üzerine yapılan çok sayıda çalışma olmasına rağmen, katılım bankalarının finansal performansı üzerine yapılan çalışmalar görece kısıtlıdır. Katılım bankalarının finansal performansı üzerinde etkili olan faktörleri araştırmak amacıyla yapılan bu çalışmada öncelikle finansal sistem ve finansal kurum kavramları üzerinde durulmuş; dünyada İslami finansın gelişim süreci, İslami finansın dünyada güncel görünümü ve katılım bankacılığı ilkeleri ile işleyiş mekanizması açıklanmıştır. Çalışmada ayrıca, konuya ilişkin geniş bir literatür çalışması yapılmıştır. Çalışmada, dünyada ticari banka statüsünde faaliyet gösteren 14 ülkeden toplam 46 katılım bankasının 2008-2018 dönemini kapsayan veri seti üzerine panel veri analiz yöntemi uygulanmıştır. Performans ölçütleri olarak aktif karlılık oranı (ROA) ve özkaynak karlılık oranı (ROE) panel veri analizi yöntemiyle incelenmiştir.Ampirik çalışmalar sonucunda, bankaya özgü içsel değişkenlerden kar payı dışı giderlerin faaliyet gelirlerine oranı olarak tanımlanan etkinlik oranı (EFF) ve kredi kayıp karşılığının ortalama net kredilere oranı (LLP), hem ROA'yı hem de ROE'yi istatistiki olarak anlamlı ve negatif yönde etkilerken, kar payı dışı gelirlerin vergi öncesi gelir ve kar payı giderlerinin toplamına oranı olarak tanımlanan çeşitlilik oranı (DIV) ise, hem ROA'yı hem de ROE'yi istatistiki olarak anlamlı ve pozitif yönde etkilemiştir. Kredilerin mevduata oranı (LD) ve özkaynakların toplam aktiflere oranı olarak tanımlanan sermaye yeterliliği (CAP) ROA'yı istatistiki olarak anlamlı ve pozitif yönde etkilerken, ROE'yi istatistiki olarak anlamlı ve negatif yönde etkilemiştir. Aktif toplamının doğal logaritması olarak tanımlanan banka büyüklüğü (SIZE)'ın banka performansı üzerinde istatistiki olarak anlamlı bir etkisi bulunamamıştır. Makroekonomik değişkenlerden enflasyon oranı (INF) hem ROA hem de ROE'yi istatistiki olarak anlamlı ve pozitif yönde etkilerken, yıllık reel büyüme oranı (GDP)'nin banka performansı üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığı görülmüştür.

The history of banks, the most important institutions of the financial system, dates back to ancient times. Conventional banks collecting deposits and providing loans to people in need for interest are the most prominent banks. In the last fifty years, a new type of banking called interest-free banking has begun to develop which prohibits all kinds of interest-based transactions in its financial activities. In recent years, these banks called Islamic bank in the world began to develop rapidly especially in the MENA region and Asian countries where Muslim population inhabits densely are operating as participation banks in Turkey. Although there are many studies on financial performance of conventional banks in the literature, studies on financial performance of participation banks are relatively limited. In this study conducted to investigate the factors affecting the financial performance of participation banks, firstly concepts of financial system and financial institution are emphasized. The development process of Islamic finance in the world, the current outlook of Islamic finance in the world and the principles of participation banking and the mechanism of operating are explained. In addition, a large literature study on the subject was conducted. In the study, panel data analysis method was applied on the data set covering the period of 2008-2018 of 46 participation banks from 14 countries operating as commercial banks in the world. As the performance criteria, return on assets (ROA) and return on equity (ROE) were examined by panel data analysis method.As a result of empirical studies, the efficiency ratio (EFF), defined as the ratio of non-profit share expenses to operating income and the ratio of loan loss provision to average net loans (LLP), which are internal variables from bank-specific variables, affect both ROA and ROE statistically significant and negative, the ratio of non-profit share income to the sum of pre-tax income and dividend expenses (DIV), on the other hand, affected both ROA and ROE in a statistically significant and positive. While the capital adequacy (CAP), defined as the ratio of equity to total assets and the ratio of loans to deposits (LD) had significant and positive effect on ROA, they had statistically significant and negative effect on ROE. Bank size (SIZE), which is defined as the natural logarithm of total assets, had no statistically significant effect on bank performance. While inflation rate (INF), one of the macroeconomic variables, affected both ROA and ROE statistically significant and positive, annual real growth rate (GDP) did not have a significant effect on bank performance.