Muhammed Musaddık Döneminde İran`da petrolün millileştirilmesi ve 1953 darbesi

Abstract

2. Dünya Savaşı sırasında İran'ın müttefik devletler tarafından işgal edilmesinin ardından Rıza Şah sürgüne gönderilmiş ve yerine oğlu Muhammed Rıza geçmiştir. Bu taht değişikliği İran'da siyasi güç dengelerini önemli ölçüde değiştirmiş olup; yeni Şah, gücünü meclisle paylaşmak zorunda kalmıştır. 1941 yılındaki bu taht değişikliğinden, 1951 yılında Muhammed Musaddık hükümeti kuruluncaya kadarki dönemde Muhammed Rıza Şah'la meclisteki farklı siyasi gruplar, sürekli olarak bir güç mücadelesine girmişlerdir. Aynı zamanda İran'ı işgal eden müttefik devletlerden İngiltere, SSCB ve ABD de kendi menfaatleri doğrultusunda İran'ın iç siyasetine müdahil olmuşlardır. 1949 yılında birleşik bir cephe olan Milli Cephe'yi kuran Musaddık, başta İngiltere'nin imtiyazında olduğu güney petrolleri de dahil tüm yer altı kaynaklarının millileştirilmesi davasına öncülük ederek, bu meselede zafer kazanmış ve ulusal bir kahraman haline gelmiştir. Bu başarısının ardından çok güçlü bir kamuoyu desteğiyle başbakan olan Musaddık, 1951 yılında başlayan başbakanlığından 1953 Ağustos'undaki darbeye kadar içerde Şah'ın yetkilerini olabildiğince azaltmış ve petrol meselesinden dolayı ilişkilerinin bozulduğu İngiltere'nin İran'daki nüfuzunu ortadan kaldırmıştır. Nitekim en önemli iktisadi kaynaklarından olan İran petrollerini yitiren İngiltere, Şah yanlıları, Musaddık muhalifleri ve Amerika'yı Musaddık'a karşı bir darbe planına ikna etmiş ve neticesinde 19 Ağustos 1953'de Amerikan istihbarat servisi CIA'nın öncülüğünde, İran ordusunun içindeki bir grup subayın yaptığı askeri bir darbeyle Musaddık hükümeti devrilmiştir.

Reza Shah was sent into exile after the occupation of Iran by Allies during the Second World War and his son, Mohammed Reza, became the new Shah of Iran. This replacement deeply changed the political situation of Iran and the Shah had to share his power with the parliament. The power struggle between different political groups of the Iranian parliament began after the replacement of the Shah, in 1941 and it continued until 1951 when Mohammed Mosaddegh formed the government. Moreover, in this period, the UK, the USSR and the USA which are the occupant states in Iran, involved this struggle to get the benefit for themselves. In 1950, Mosaddegh established the National Front, which is a united front and pioneered the nationalization of all underground sources, including petroleum of south, where the UK has privilege; he succeeded in this question and became a national hero in Iran. Having great support from the public, Mosaddegh has become the president after his success. During his presidency which has started in 1951 till the coup in August 1953, he limited the power of Shah as he could and finished the influence of the U.K. over Iran due to the petroleum crisis between two countries. Since the U.K. has lost one of the country's main economic resources, the U.K. has persuaded pro-Shah movement, U.S. and opponents of Mosaddegh to take power from the government. In the end, on the lead of CIA, a group of high ranked military personnel has taken over the power from the government on 19 August 1953.