Emrullah Efendi`nin `İlm-i ahlâk` adlı eserinin çeviri yazısı ve eserin Euthyphron dilemması bağlamında tahlili

Abstract

`İlm-i Ahlâk` eseri, Emrullah Efendi (1858-1914)'nin Dârülfünûn-ı Şâhânede okutulmak üzere 'hikmet-i nazariye' derslerinden ahlâk felsefesi için hazırladığı ders takrirleridir. Çok yönlü bir kişilik olan Emrullah Efendi'nin felsefeci yönünü ortaya çıkaran bu eser, nazarî ve amelî ahlâka ilişkin meseleleri tartışmaktadır. Nazarî ahlâk konuları altında mütalaa edilen ahlâkın kaynağı problemi de bu meseleler arasında yer almaktadır. Bu tez kapsamında, ahlâkın kaynağı problemi `Euthyphron dilemması` bağlamında ele alınmaya çalışılmıştır. Ahlâkın kaynağı problemi, ahlâk felsefesini olduğu kadar 'Tanrı-ahlâk ilişkisi'ne temas etmesi bakımında din felsefesini de ilgilendirmektedir. Meseleye dair bu bağlamda yürütülen tartışmalar, Euthyphron dilemması başlığı altında toplanmaktadır. Söz konusu dilemmanın, 'ahlâkın kaynağını Tanrı iradesine dayandıran' yönü `ilâhî buyruk teorisi`, 'ahlâkın kaynağını Tanrı iradesi dışında bir ilkeye dayandıran' yönü ise genel olarak `doğal yasa teorisi` şeklinde isimlendirilmektedir. Bu çalışma kapsamında çeviri yazısı sunulan `İlm-i Ahlâk` eserinin tahlil edilmesiyle Emrullah Efendi'nin, ahlâkın kaynağına ilişkin teolojik karakterli bir doğal yasa görüşü benimsediği sonucuna varılmıştır. Nitekim düşünüre göre, ahlâkî ilke ve normların kaynağı akıl olup herhangi bir kuvvetin müdahelesi gerekmeksizin yine akıl vasıtasıyla keşfedilmektedir. Diğer taraftan o, akla bu salahiyeti verenin ve insanı iyi ile kötünün belirlenmiş olduğu bir tabiat üzere var edenin Tanrı olduğuna inanmaktadır. Buradan hareketle düşünürün, ahlâkın kaynağını doğrudan Tanrı iradesine atfetmek yerine Tanrı'nın yaratmış olduğu insan tabiatına işaret ettiği görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Emrullah Efendi, İlm-i Ahlâk, Ahlâkın Kaynağı.

`Ilm-i Ahlāk` is the lecture notes prepared by Emrullah Efendi (1858-1914) for moral philosophy from 'hikmet-i nazariye' lectures to be instruct at Dārulfunūn-ı Şāhāne. This book revealed Emrullah Efendi's philosophical side who is a versatile person, discusses matters are related to theoretical and practical morality. The problem of the source of morality which is considered under the theoretical morality matters is also among these matters. In the scope of this thesis, it was tried that to analyse the problem of the source of morality in the context of `Euthyphro Dilemma`.The problem of the source of morality is related to philosophy of religion in terms of addressing the relationship between God and morality as much as related to moral philosophy. The discussions on the problem in this context, collect under the heading of Euthyphro Dilemma. An aspect of Dilemma in question 'grounding the source of morality on God's will' is called `divine command theory`; and another aspect 'grounding the source of morality on a principle out of God's will' is called `natural law theory`.By the analysis of Ilmi Ahlāk whose transliteration is presented in the scope of this work, it is concluded that Emrullah Efendi approved a theological theory of natural law related to the source of morality. Indeed according to thinker, the source of moral principles and norms is reason and it is explored by reason without intervention of any force. Otherwise, he claimed that it is God who gave this ability to reason and who created man in accordance with a nature that good and evil are determined it in. From this point of view, it has been understood that althought the thinker did not directly ascribe the source of morality to God's will, he pointed to the human nature created by God.Keywords: Emrullah Efendi, Ilm-i Ahlāk, the Source of Moral.