Türk tiyatrosu tarihiyazımının ilk örnekleri: On dokuzuncu yüzyıl sonu yirminci yüzyıl başı batılı araştırmacıların Türk tiyatrosu çalışmaları

Abstract

Bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemleri ve Cumhuriyet'in kuruluşunun ardından yirminci yüzyılın ortalarına kadar uzanan süreçte, şarkiyat, Türkoloji, halkbilim, sanat tarihi ve antropoloji gibi alanlarda bilimsel çalışmalara imza atmış Batılı araştırmacıların Türk tiyatrosu araştırmalarında ve tarihyazımındaki yerlerini tanımlamayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda Batı'da Tiyatro Tarihyazımı başlıklı birinci bölüm, bağımsız bir disiplin olma yolunda tiyatro çalışmalarını ve tiyatro tarihinin gelişiminde söz sahibi olmuş bazı geleneksel yaklaşımları, yirminci yüzyılın metin, icra, performans, dramatik edebiyat, popüler tiyatro ve tiyatronun kökenleri gibi konulara yönelik görüşler ışığında inceler. Türk Tiyatrosu Tarihyazımının Gelişimi başlıklı ikinci bölüm, şarkiyat ve Türkoloji çalışmaları ile Türk Tarih Tezi gibi, Osmanlı - Türk kimliği ve tarih düşüncesini yönlendiren ögelerden yola çıkarak, Türk tiyatrosu çalışmaları ve tarihyazımının nasıl geliştiğini, on dokuzuncu yüzyıl Osmanlı basınında yer alan tiyatro tartışmalarını ve yirminci yüzyılda üretilmiş ilk tiyatro tarihi çalışmalarını inceler. Batılı Araştırmacılar ve Türk Tiyatrosu başlıklı üçüncü bölüm öncelikle, Batı'nın on dokuzuncu yüzyıl şarkiyatçılık anlayışı ile Doğu tiyatrolarını nasıl keşfedip yorumladığını tartışır. Bölümün devamı, çalışmanın ana konusu ve amaçları göz önünde tutularak seçilen on iki araştırmacının yaşamları ve yapıtlarına yer verir. Bu araştırmacılar, Ignácz Kúnos, Georg Jacob, Felix von Luschan, Adolphe Thalasso, Hellmut Ritter, Nikolay Nikolayeviç Martinoviç, Theodor Menzel, Karl Süssheim, Theodor Seif, Alessio Bombaci, Otto Spies ve Herbert Wilhelm Duda'dır. Bölümün son kısmı ise, pek çok alanda öncü çalışmalar yapmış bu Batılı araştırmacıların Türk tiyatrosu araştırmaları ve tarihyazımı içerisindeki yerlerini, alana katkılarını ve çağdaşları tarafından nasıl karşılandıklarını değerlendirir.

This study aims to explore the pioneering examples of Turkish theatre research and theatre historiography produced by western scholars, who were experts on various fields such as orientalism, Turkology, folklore, anthropology and art history, initiating academic studies during the last decades of Ottoman Empire and throughout the second half of the 20th century, including the early Republican period. The first chapter investigates the emergence of theatre studies and theatre history as independent disciplines in western institutions by referring to 20th century arguments and criticism towards conventional understandings of text, performance, dramatic literature, popular theatre, origins of theatre and so on. The second chapter focuses on the development of Turkish theatre studies and theatre historiography in relation to debates over Ottoman-Turkish identity and the idea of history shaped through oriental studies, Turkology and Turkish History Thesis. After a closer look at discussions on theatre published in the Ottoman press, second chapter evaluates the books, newspaper articles, monographs... etc. about Turkish theatre history written in the first half of the 20th century. The third chapter starts with questioning how theatres of the East were first discovered and defined by western travellers, authors, diplomats or orientalists. The scholars whose academic studies and works are examined are in accordance with the aims of this study are: Ignácz Kúnos, Georg Jacob, Felix von Luschan, Adolphe Thalasso, Hellmut Ritter, Nikolay Nikolayeviç Martinoviç, Theodor Menzel, Karl Süssheim, Theodor Seif, Alessio Bombaci, Otto Spies and Herbert Wilhelm Duda. Finally, the third chapter evaluates the impact these leading figures had on the development of theatre research and theatre historiography as well as the reception they received by their contemporaries.