Deniz yetki alanları üzerinde icra edilen uçuşların hukuksal boyutu

Abstract

ÖZET Hava hukuku konusunda temel belge olan 1944 ŞİKAGO Sözleşmesi ve kurulan Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) ile sivil uçakların faaliyetleri ve devletlerin hava ülkesi üzerindeki egemenlik hakları belirli kurallara bağlanmıştır. Genel olarak, sözleşmeye taraf ülkelerin sivil (ticari) uçaklarına ülke üzerinden geçme hakkı ve yolcu/yük taşıma hakkı tanınmasına karşın, devlet uçakları sözleşmenin kapsamı dışında tutulmuştur. Türkiye, 1944 ŞİKAGO sözleşmesine taraf ve ICAO üyesi bir ülke olarak havacılık faaliyetleri kapsamında kendi milli mevzuatını oluşturmuştur. Ayrıca, AB üyeliğine hazırlık faaliyetleri kapsamında mevzuatına AB müktesebatına uydurmaya devam etmektedir. Devletlerin egemen oldukları hava ülkeleri (topraklan ve karasuları) üzerindeki haklarla ilgili herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Ancak, açık denizler üzerindeki uluslar arası hava sahaları ve uluslararası geçişe açık boğazların hukuksal statüleri açısından muhtelif sorunlar ve tartışmalar devam etmektedir. Tartışmalar, özellikle 1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi'nden bu yana daha değişik bir hal almıştır. 1982 sözleşmesi ile uluslar arası seyrüsefer için kullanılan boğazlar için transit geçiş hakkı denen bir rejim öngörülmüş ve bu hak uçaklara da tanınmıştır. Bazı deniz politikası uzmanlarının transit geçiş rejiminin uluslar arası hukukun bir normu haline geldiğini iddia etmelerine karşın, üzerindeki tartışmalar henüz bitmemiştir. Ayrıca, bu tez ile uluslar arası hava sahalarını üzerinde bulunduran açık denizlerde yapılan uçuşlara ait diğer faaliyetler de incelenmiştir. Bu kapsamda, FIR sorumluluk bölgeleri ve FIR makamlarının yetkileri, hava ve deniz alanlarında arama-kurtarma faaliyetleri ve tahditli saha uygulamaları ele alınarak konu hukuksal bazda irdelenmiştir. Son olarak, deniz üzeri uçuş faaliyetleri kapsamında Yunanistan ve Türkiye arasında EGE'de yaşanan sorunlar ele alınmış ve hukuksal değerlendirmelerde bulunulmuştur. Yapılan çalışma ile mevcut deniz ve hava sahası sorunlarının iç içe girdiği ve ancak deniz ve hava hukuku kaidelerinin beraberce ele alınması sonucu sağlıklı bir yorumun yapılabileceği görülmüştür.

ABSTRACT Activities of civil aircraft and sovereign rights of states have been organized in accordance with the Chicago Convention which is the basic document of air law, and the establishment of IC AO organization. While the civil ( commercial) aircraft of the participant states have the rights to carry passenger and cargo, but state aircraft exempted of this convention. Turkey, as a participant of Chicago Convention and a member of ICAO, built up his own legal system in accordance with the international law. In vicinity of being a member of EU, Turkey is also trying to coincide his laws in aspect of proprieties. There is no doubt related with the sovereign rights of states in his territory and territorial waters. But, there are some conflicts and arguments about the status of the international airspace over the high seas and the straits which is the subject of international navigation. Way of the claims and arguments have changed particularly after the acceptance of 1982 UN Convention of Law of Sea. The right of transit passage including aircraft have been surfaced with this convention determining the legal regime of international straits. Although, some international law experts assert that the transit passage regime has been a consuetudinary of international law, arguments still exist so far. The other aspects of flight activities over the high seas is also aimed to be examined with this thesis. In this context, status of FIR and responsibilities, search and rescue operations in air and sea environment have been interpreted on the legal basis. At the last chapter, the disputed affairs between Turkey and Greece in Aegean related with the subject have been examined and make some interpretations. It has been determined that the air and sea related conflicts in Aegean are mixed problems which can only be handled by using air and sea law provisions together in order to make a progressive conclusion. Ill