Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1946)

Abstract

ÖZET Tarihimize devlet kuran parti olarak geçen Cumhuriyet Halk Partisi' nin temelleri Sivas Kongresi' nde atılmıştır. Sivas Kongresinde o- lusturulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti; 9. Eylül. 1923 tari hinde Mustafa Kemal'in girişimiyle Halk Fırkasına dönüşecektir. 1923 ten 1950 yılına kadar ülkenin tek hakimi olarak iktidar da kalan Cumhuriyet Halk Partisi ülkenin kaderini elinde tutmuştur. Partinin bu dönemde iki Genel Başkanı olur. Birincisi partinin kurucusu ve ebedi Genel Başkanı Mustafa Kemal Atatürk; diğeri ise Milli Şef İsmet İnönü'dür. Cumhuriyet Halk Partisi M.Kemal döneminde iki defa çok parti li yaşamla karşı karşıya kalacaktır. Parti bu oluşumlara pek sıcak bakma yacaktır. Kurulan partilerin tabanlarında devrim ve rejim karşıtlarının örgütlenmesi bu yaklaşımda etkili olur. Partilerin bu gerekçelerle kapa - tılması nedeniyle Cumhuriyet Halk Partisi iktidarda yine tek başına kalacaktır. Tek başına iktidar 1946 yılına kadar devam eder. Bu tarihte CHP Demokrat Parti oluşumuna sıcak yaklaşır ve bu tarihten itibaren ülkemizde çok partili yaşam başlar. Tezimin birinci bölümünde Cumuhuriyet Halk Partisinin kuruluş öyküsünü; I. ve II. demokrasi deneyimlerini ve sonuçlarını anlattım. Bu bö-lümde ayrxca H.Kemal dönemindeki kurul tay lar i ve bu kurultaylarda alınan önemli kararlardan ve seçimlerden genel hatlarıyla söz ettim. Birinci bö lümü Atatürk'ün ölümü ve Cumhuriyet Halk Partisi ile ilgili vasiyetiyle bitirdim. İkinci bölümde ise Atatürk sonrası partideki gelişmeleri ve genel olarak Milli Şef döneminin özelliklemden söz ettim. Yine bu bölümde partinin 1. Olağanüstü Kurultayı ve bu kurultayda alınan kararla rın öneminden söz ettim. Doğal olarak partinin Milli Şef dönemindeki di ğer kurultayları, alınan kararlar ve bu dönemde yapılan seçimler ve sonuçları da bu bölümde yer aldı. Bu bölümün en önemli özelliği I I. Dünya Savaşı' nın getirdiği zor koşulların partideki yansımalarının ortaya koyduğu sonuçlardır. Bu dö nemde parti ülkemizi savaşa sokmamak için büyük çaba göstermiş ve bunda da başarılı olmuştur. Bunun için alınan olağan üstü önlemler ve sıkı poli kikalar hem parti içinde nemde halk içinde tepkiye neden olacaktır. Bu tepkiler yeni oluşuma kadar gidecek ve Cumhuriyet Halk Partisi iktidarı nın sonunu getirecektir. Üçüncü bölümde genel olarak partinin ekonomi politikasından söz edilirken, parti programında yer alan ekonomik düşünceler ve uyugula- nan devletçi ekonominin genel özellikleri parti programı çerçevesindeXI ele alınmıştır. Dördüncü bölümde ise yine parti programları çerçevesinde par tinin eğitim politikası, ana hatlarıyla ele alınmıştır. Son bölümde de Cumhuriyet Halk Partisinin Türk siyasal yaşa mı ile ilgili çalışmaları, bu çalışma çerçevesinde son söz olarak değer - lerdirilmiştir. Cumhuriyet Halk Partisi geçmişte olduğu gibi günümüz siya sal yaşamına damgasını vurmuş, birçok siyasetçinin yetiştiği yada günümüz de bir çok siyasetçinin örnek aldığı siyasal bir okuldur. Bu siyasal oku lun Türk toplum yaşamına bir çok katkılar sağladığı yargısına varılmış - tır.

SUMMARY The base of the People's Party, which is known to be the first state - establishing party in our history, was founded during Sivas Congress, The Anatolian and Rumelian Law Defence Association, formed in Sivas Congress, was converted into the People's Party on September 9th.,1923 by the efforts of Mustafa Kemal. The Republican People's Party, which was uniquely in power, from 1923 - 1950, held the Nation's fate completely. The Party had two ge neral heads in this period. The first was the founder and the eternal ge neral head, Mustafa Kemal Atatürk and the other was National Chief, Ismet inönü. The Republican People's Party contorted the possibility of the foundation of other parties twice during the period of Mustafa Kemal yet it disfavoured this situation. The organization of the opponents of the Revolution and the regime in the base of those parties was the cause of such an attitude. Due to the abolishment of those parties concerning the above reasons, the Republican People's Party remained in power there after as a unique party until 1946. In that year the Republican People's Party acted in favour of the formation of Democrat Party and the life with mult i parties began to exist henceforth. In the first part of my thesis,! have narrated the story ofXIII Republican People's Party, the first and second democracy attempts and their results. In this section, I have also mentioned the assemblies, some important decisions and elections in general. I concluded the first part with the death of Atatürk and his will concerning the R.P.P. In the second part I told about the devolopments in the party after Atatürk and the properties of the National Chief period. In this same section there exists the first Extraordinary Assembly and the impor tance of the decisions made in that essembly other assemblies of the party during the time of National Chief, the decisions made, elections held and their results have, of course, taken part in this section, too. The most important feature of this section is the results formed by the reflections in the party due to the harsh conditions of the Second Hond Har. In this period the party made great efforts so as not to have the country get involved in the war and was successful in that. The drastic measures taken and the strict policy applied caused reactions both in the party and among the members of the nation. These reaction led to the new formation and resulted in the fall of R.P.P. In the third section, while the economic policy of the R.P.P. is stated, the views of economy in the party and the general features of the state-based economy which was applied have been discussed within thexiy context of the party program. In the fourth section, the education policy of the party has been outlined within the frame of the party program. In the last section, the works of R.P.P. concerning the Turkish political life have been evaluated within the context of this study as the last words. The Republican People's Party has emphasized its importan ce in today's political life as it did in the past and has been a school in which many politicians have been qualified or a school which is taken as example by many others today. It has been judged that this political school had great contributions to the Turkish social life.