Türkiye`nin modernleşme sürecinde 1921 Anayasası`nın yeri

Abstract

1921 Anayasası'nın hukuk ve siyasal yaşamımızda getirdiği yeniliklerin anlaşılabilmesi, ancak bu anayasanın öncesi ve sonrası ile birlikte değerlendirilmesi ile mümkündür. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun doğumunu hazırlayan faktörler iki temel başlık altında toparlanabilir. Bunlardan ilki Türk modernleşme süreci içerisinde hukuki ve siyasi alanda gelinen noktanın ve elde edilmiş olan birikimlerin ileriye doğru bir hamle için gerekli zemini oluşturmasıdır. 1920'li yılların Türk toplumuna bakarsak, modern siyasal anlayışın ürünleri olan kimi değerlerin topluma girmeye başladığını görürüz. Örneğin Hukuk devleti, parlamento ve çok sınırlı da olsa halkın yönetime katılımı gibi. Bununla birlikte mütareke dönemi gelişmelerinin halk üzerinde bırakmış olduğu etki, anayasanın oluşum sürecini esas olarak belirlemiştir. İstanbul yönetiminin teslimiyetçi tavrı karşısında tamamen halk temelli bir direniş hareketi baş göstermiştir. Halkın idareyi ele almış olduğu bu dönemde Anadolu ve Rumeli'de merkezden kopuk ve devletin fonksiyonlarını üzerine almış yerel yapılanmaları meydana gelmiştir. Bu yapılanmalar kongreler vasıtası ile meşruluk ve etkinlik alanlarını genişletirken, önce bölgesel niteliğe ve daha sonra da ulusal niteliğe bürünmüştür. Nihayetinde Büyük Millet Meclisi'nin açılması ile geleneksel devlet ve egemenlik anlayışı dışına çıkılmış ve yeni bir anayasa ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Açıkça halk egemenliğinin vücud bulduğu bu dönemin temel değerleri de 1921 Anayasası'nda kendilerine yer bulmuştur. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, yönetimin rasyonelleşmesi ve laikleşmesi açısından, tarihimizdeki en ileri adımlardan birini teşkil etmektedir. Halk egemenliğine dayanan milli bir devletin varlığının göstergesi olan 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu kendisinden sonraki tüm anayasalarda yer alacak bir çok ilkenin de hukuk hayatımıza girmesini sağlayan anayasal bir devrim niteliği taşımaktadır. 1921 Anayasası'nı, günümüz bakımından da ayrıca incelenmeye değer kılan özelliği çağdaş yerel yönetim anlayışıdır. Avrupa'nın bugünlerde üzerinde birleşmiş olduğu yerel yönetim ilkelerinin 1921 Anayasası'nda karşılıklarının bulunması ve ortak kaygılardan yola çıkılarak aynı sonuçlara ulaşılması şaşırtıcı bir benzerliği vurgulamaktadır. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu içerdiği değerler bakımından yeni modern bir devletin değişmez temellerini atmıştır. Bunun yanında değişim çabası içerisinde ki bir ülke olan Türkiye için yönetim anlayışı açısından yaklaşık bir yüzyıl geriden hala rehber olma niteliğini korumaktadır. V

In order to understand the changes and novelties brought by 1921 Constitution into our law and political life, we should evaluate both the historical facts preparing the sufficient environment for the Constitution and post developments after its adoption. We can classify the underlying factors into two main groups. First of them is that the law and political developments until that time has prepared the necessary base for a great step forward. When we look at the Turkish society in 1920s, we observe that some particular modern political values has been establishing in the society. For instance, state of law, parliament, and public involvement in politics, even if it is limited. However, the influence of the developments after World War I on the Turkish people mainly determined the formation process of the Constitution. As response against the submissive approach of Istanbul government, a solely people-based resistance has emerged. In this stage Turkish people acquired the political power via local governments, which located in Anatolia and Rumeli independently and realized state-like functions. These local structures has widened their influence and legitimacy areas, and gained first regional, later into national properties gradually. As a result, with the formation of First Turkish National Assembly, traditional conceptions of state and sovereignty have been reformed radically and a necessity for a new constitution has emerged. The main values and rules of this period in which people sovereignty came into life, were involved in this new constitution. Teşkilat-ı Esasiye (1921 Constitution) is one of the most significant steps in our history in the way of rationalization and secularization of the government. 1921 Constitution, as a proof of a national state based on sovereignty of people, is a constitutional revolution since it composes many legal principles most of which are repeated in the other Turkish Constitutions written after 1921. Importance of the Constitution for our age especially emerges in its contemporary local government approach. We can find the reflections of many modern principles that are related to local government and on which European states have reached consensus nowadays, in 1921 Constitution. And more surprisingly, it can be observed that common concerns have caused similar solutions and results on this subject. 1921 Constitution established a new modern state with its contemporary legal approach. Additionally, despite of hundred years time interval, it still keeps its potential of guidance for Turkey -which has legal and political efforts for change- and its local governmental structure. VI