Tarihte manda/ himaye kavramsallaştırması ve Milli Mücadele`deki yansımaları

Abstract

ÖZET Bu tez çalışmasında manda ve himaye terimlerinin anlamlan, tarihteki örnek uygulamaları açıklandıktan sonra Milli Mücadele döneminde ( 1918 - 1922 ) bir başka devletin manda ve himayesinin Türk aydın ve idarecileri tarafından hangi yollarla istendiği ve bu konudaki çalışmalar incelenmektedir. Aynı zamanda manda ve himaye isteklerinin Milli Mücadele' nin gelişimine nasıl bir etki yaptığı ortaya konmaktadır. Himayenin ilk uygulamaları tarih öncesi çağlarda görülür. Himaye, sömürgecilik hedeflerinin gerçekleştirilmesinde bir araçtır. Himaye anlaşmaları eşitsizlik anlaşmalarıdır, himaye eden güçlü devletin zayıf devlet üzerindeki hakimiyetini niteler. Anlaşmayla himaye eden devlet kurduğu maddi, manevi kontrol ve nüfuzuyla diğer devletten siyasi ve ekonomik imtiyazlar elde eder. Manda; Paris Konferansı'nda ortaya atılan, Cemiyet-i Akvam'ın kurulmasıyla hayata geçirilen idare sisteminin adıdır. Birinci Dünya Savaşı sonunda Cemiyet-i Akvam'ın kurulması ve Wilson İlkeleri çerçevesinde yenik devletlerle banş anlaşmalan imzalanması düşüncesi, bu savaşı kazanan emperyalist devletlerin genişleme politikasıyla bağdaşmıyordu. Dolayısıyla kazandıklan topraklan ellerinde tutmak amacıyla `manda yönetimleri` sistemini geliştirdiler. Mondros Ateşkes Antlaşması'nın karanlık günlerinde kimi Türk aydın ve idarecileri kurtuluş çaresi olarak başka bir devletin manda ve himaye yönetimi altına girme fikrini benimsemişlerdir. Kurtuluş yolunda tek alternatif olarak sunulan bu düşünceler Milli Mücadele'nin ruhuna aykınydı. Bu sebeple M.Kemal bir yandan ülke topraklanın istilaya çalışan düşmanla uğraşırken bir yandan da bu fikrin taraftarlanyla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Erzurum Kongresi'nde ilk tepkilerini gösteren manda ve himaye fikirleri Sivas Kongresi'nde adeta başkaldınya dönüşmüştür. M.Kemal'in dahiyane siyasetiyle bu fikrin taraftarlan mağlup edilmiş, Milli Mücadele Hareketi 'nin teşkilatlanma safhasında büyük zarar görmesi önlenmiştir. Askeri ve siyasi alanda elde edilen basanlar bu düşüncelerin Türkiye'nin gündeminden kalkmasına neden olmuştur. -VTT.

ABSTRACT In this study; it was examined that how the mandate and the protectorate wanted by the Turkish intellectuals and managers and their efforts in this connection, after the explanation meanings of mandate and protectorate and samples of their formations. Also it was brought up the effects of these wishes to progress of the Turkish War of Independence in the course of time. The first applications of the protectorate are monitored at prehistoric ages. Protectorate is a tool, which is used to reach the aim of colonialism. Protectorate agreements are inequality agreements, and they declare the dominancy of protecting powerful state over the other weak one. By treaty, protecting country obtains some political and economic privileges. The term of mandate is the name of the system had first appeared in Paris Conference and its application began to exist after establishment of the League of Nations. Establishing of the League of Nations at the and of World War I and Wilson Principals were not get along well with the enlarging policy of imperial countries and forcing the conquered countries to sign peace agreements. As a result of these ideas, powerful countries had adopted the mandate systems. In miserable days of Mondros Treaty, some Turkish intellectuals and managers had adopted the idea of living under the mandate and the protectorate of another country. These ideas that presented as a sole choice were against the National Struggle. As a result these ideas M.Kemal struggle not only the enemies trying to invade the Turkish country lands but also the pro-mandate and pro-protectorate. The idea of mandate and protectorate had shown first reactions in Erzurum Congress and then charged into a rebellion in Sivas Congress. The supporters of this ideas had been defeated as a result of M.KemaPs ideas and the suffering of National Struggle had banned. The victories over the military and political areas caused to fading of these ideas and their supporters. -VTTT.