Türkiye`de devlet işletmeleri (1930-1940)

Abstract

ÖZET `Türkiye'de Devlet İşletmeleri (1930-1940)` başlıklı çalışmanın amacı, Türkiye'deki devlet işletmeciliği olgusunun 1940 yılına kadarki evrimini incelemektir. Bürokrasi öncülüğünde ve devletçilik politikası kapsamında ortaya çıkan devlet işletmeciliğini, kapitalizm çerçevesindeki bir karma ekonomi olarak tanımlamak olanaklıdır. Ülke koşullarını temel alan pragmatist bir yaklaşımla benimsenen bu politikanın öncelikli hedefi, sanayileşmeyi gerçekleştirerek ekonomik kalkınmayı sağlamaktır. Dolayısıyla, sanayileşmenin getireceği dış ticaret dengesini düzenleme, ekonomik bağımsızlık yolunda adım atma, tarıma destek verme ve bölgelerarası dengesizliği azaltma gibi kazanımlar da hedefler arasında yer almaktadır. Dönem içinde kurulan işletmeler, kısmi özerklik ve ticari çalışma gibi ortak özelliklerle donatılmış ve öncelikli olarak yatırım yapmakla görevlendirilmiştir. Sümerbank ve Etibank gibi ana işletmeler kapsam dışında tutulmak kaydıyla ulusal sermayeye öncelik tanıyan bir özelleştirme politikası olanaklı hale getirilmiş ve özelleştirme gelirlerinin yeni yatırımlarda kullanılması öngörülmüştür. CHP programlarındaki kapsamlı tanımlamaların da etkisiyle devlet işletmeciliğine ilişkin tartışmalarda sayısal açıdan çok geniş bir dağılım sözkonusu olsa da, fikirlerin genel olarak karma ekonomi kapsamında biçimlendiği göze çarpmaktadır. Bir kısım yabancı kaynaklı görüşlerde ise, sanayileşme politikasına yönelik kuşkulu ya da olumsuz yaklaşımların sergilendiği görülmektedir. Sümerbank ve Etibank faaliyetlerinin 1940 yılma kadar olan analizi, işletmelerin önemli başarılara imza attıklarını ve genel olarak amaçlarına uygun çalıştıklarını ortaya koymuştur. Yatırım ve üretim konularında ciddi bir ekonomik potansiyel sağlanmış ve kısmen de olsa planlama anlayışı ülke gündemine girmiştir. Bu başarıların, ülkenin mali dengelerini bozmadan ve çoğunlukla iç kaynaklara dayalı şekilde gerçekleştirilmesi de mali açıdan önemli bir noktadır. Devlet işletmelerinin en önemli problemleri ise, finansman zorluğu, deneyimsizlik ve nitelik eleman eksikliği gibi konularda belirginleşmektedir. Bu problemler, sağlanan başarıların daha büyük olmasını önlemekle birlikte gelecek dönemde giderilemeyecek eksiklikler olarak gözükmemektedir. IX

ABSTRACT The aim of this study called `State Enterprises in Turkey (1930-1940)` is to examine the development of the state enterprises in Turkey until 1940. State business administration which was let by bureaucracy within statism policy can be described as `mixed economy` under the circumstances of that period. The main aim of this policy which was based on a pragmatic approach depending on the country's conditions was to obtain economic development by industrilization. So, stabilizing the foreign trade balance brought in by industrilization, stepping towards economic independency, supporting agriculture, decreasing the imbalance among the regions was among other aims. The enterprises established within this period were partially autonomous and were able to deal with trade facilities and were assigned firstly to invest. Excluding the main enterprises like Sumerbank and Etibank, a privatization policy giving priority to national capital was made possible and it was foreseen to use the privatization income for new investments. Despite too many discussions about state business administration by the effect of descriptions in CHP' s (Republican People's Party) programm, we see that the ideas were focused on mixed economy. Some foreign sources had doubtful or negative approach to industrilization policy. The results of the analysis of Sumerbank and Etibank facilities until 1 940 show us that these enterprises had important success and were working proper to their aims. They had serious economic potential on investment and production, `planning` concept was brought into country's agenda. It must be mentioned that, these success was reached without spoiling country's economic balances and mostly it was based on domestic resources. The most important problems of the state enterprises were financial difficulties, lack of experience and qualified personnel however it was possible to overcome these problems in the next period. X