Marmara Denizi zooplankton dinamiği

Abstract

Bu tez çalışması yüksek sıcaklık ve tuzluluk derecelenmeleri ile yıl boyu iki tabakalı yapısını koruyan Marmara Denizi'nde 2004?2006 yılları arasındaki zooplankton dağılımını ve bu dağılma etki eden faktörleri incelemektedir.Marmara Denizi'nin kuzeydoğu bölgesini ve İstanbul Boğazı Karadeniz çıkışını kapsayan aylık zaman serisi verisi zooplankton bolluğunun ve komunite yapısının sergilediği mevsimsel döngülerin büyük oranda sıcaklık ve ikinci derecede klorofil a değerlerindeki değişimler ile kontrol edildiğini göstermektedir. Zooplankton komunite yapısının Marmara Denizi ve Karadeniz arasında iyi bir ayırım gösterdiği gözlenirken, özellikle sıcak dönemlerde Marmara Denizi'nde bolluk değerlerinin oldukça yüksek olduğu tespit edilmiştir. Kış aylarında artan benzerlikler, uygun koşullar altında iki denizin hızla farklılaştığını ve bunda termofilik türlerin önemli rol oynadığını göstermektedir. Marmara Denizi'nde daha önceki çalışmalarda tespit edilen Cladocera baskınlığında hafif düşüşler tespit edilmesine rağmen Copepodaya oranla baskınlığını koruduğu görülmektedir. 2005 sonbaharında Liriope tetraphylla'nın ekosisteme giriş yapması ve 2006'da çok yüksek bolluk seviyelerine ulaşmasıyla zooplankton komunite yapısında belirgin değişimler gözlenmeye başlamış ve Acartia clausi, Penilia avirostris, Sagitta setosa gibi önemli türlerin bolluklarındaki düşüşlerin aksine Paracalanus parvus bolluğu artmıştır. Uygulanan çok değişkenli istatistiksel yöntemler de zooplankton komunitesinin sıcaklık dışında kalan kalıpları üzerindeki en etkili değişkenin L. tetraphylla bolluğu olduğunu yansıtmaktadır.Marmara Denizi'nin tüm körfezlerini, kıyılarını ve açık alanlarının kapsayacak şekilde yürütülen mevsimsel örneklemeler zooplankton tür kompozisyonunda ve komunite yapısında belirgin mekansal farklılıkların da olduğunu göstermektedir. Özellikle kapalı koy ve körfezlerde tespit edilen kirlilik indikatörü türler ve komunite yapısındaki ayrımlar trofik şartlardaki değişimin zooplankton üzerindeki etkilerini açıkça yansıtmaktadır.Elde edilen bulgular Marmara Denizi'nin Ege Denizi ile Karadeniz arasında bir geçiş bölgesi olduğu varsayımını ekolojik açıdan sorgulayan bulgular sunmaktadır. Fiziksel yapının aksine Marmara Denizi zooplanktonu tamamen kendine has özellikler taşımakta ve çevre denizlerden ayrılmaktadır. Marmara Denizi'nin iç dengeleri, kıyısal etkileşimleri ve tabakalı yapısı farklı zooplankton yapısını beraberinde getirmiştir. Bu çalışma zooplanktonun Marmara Denizi'nde 2005?2006 döneminde yaşanan ve ileride yaşanabilecek değişimlerin hassas bir göstergesi olduğunu yansıtmaktadır.

This thesis deals with the distribution of zooplankton in the highly thermohaline stratified Sea of Marmara and the factors affecting distribution patterns.Time series data collected from the Northeastern Marmara basin and the Black Sea exit of the Strait of İstanbul showed that seasonal fluctuations in zooplankton abundance and community structure are primarily controlled by variations in temperature and secondary by primary production (chlorophyll a). Zooplankton communities provided a good separation among Marmara and Black Sea. In warmer periods of the year, Sea of Marmara had apparantly higher abundance levels. The increase in similarities in winter period indicates that zooplankton communities in two basins differentiate rapidly under optimum conditions and thermophilic species are very important in this differentiation. The Cladocera dominance reported in earlier studies showed a decreasing trend, while maintained its dominance over Copepoda. The introduction of Liriope tetraphylla in autumn of 2005, and its high abundance in 2006 caused significant shifts in zooplankton community structure. Abundance of major zooplankton species, such as Acartia clausi, Penilia avirostris, Sagitta setosa decreased, while abundance of Paracalanus parvus increased. The multivariate statistical methods applied also confirmed that the L. tetraphylla abundance levels is the most important driver of non-temperature dependent patterns in zooplankton communities of the Marmara stations.Seasonal samplings conducted in the entire basin showed that zooplankton species assemblages and community structure have significant spatial patterns. Detection of eutrophication indicator species in bays of the basin and spatial patterns in community structure points to the importance of trophic differences on zooplankton.The results presents contradictory findings to the general accepted statement of Sea of Marmara being an transition zone between the Black and Mediterranean seas in terms of ecology. On contrary to physical structure, Marmara zooplankton has characteristic features and is significantly different than the neighbouring basins. Dynamics of the Sea of Marmara, together with its permanent stratification caused the different planktonic system. As demonstrated in the abnormal patterns in 2005-2006 period, this study shows that zooplankton is a good and sensitive indicator of ongoing and future ecological change.