İnönü Hükümetleri`nin Kıbrıs Politikası (1961-1965)

Abstract

1571'de Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine giren Kıbrıs, 1878'de imzalanan Ayastefanos Antlaşması ile İngiltere tarafından yönetilmeye başlanmıştır. Kurtuluş Savaşı sonrasında Lozan Antlaşması ile resmi olarak İngilizler'e bırakılan Ada, Rum cemaatinin Yunanistan ile birleşme (enosis) taleplerinin şiddet eylemlerine dönüşmesi sonucunda 1955 yılından itibaren Türkiye'nin de dahil olduğu bir sorun haline gelmiştir. 1959 yılında imzalanan ve Türkiye'ye ``garantör devlet'' sıfatı kazandıran Londra ve Zürih Antlaşmaları'ndan sonra 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuştur. 1962 yılından itibaren Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios, antlaşmalarda ve Anayasa'da değişiklikler talep etmeye başlamış ve bu istekleri Türkiye'ye iletmiştir. Ankara'nın kesin bir kararla değişiklik önerilerini reddetmesinin ardından, değişiklikleri güç kullanarak uygulatmak amacı ile Akritas Planı çerçevesinde Kıbrıs Türkleri'ne yönelik şiddet hareketleri başlamıştır.27 Mayıs sonrasında kurulan koalisyon hükümetlerinin başında bulunan İsmet İnönü, Ada'daki Türkler'in haklarını savunmak için öncelikle müzakere yolunu tercih etmiş, Rum saldırılarının arttığı dönemlerde Kıbrıs'a müdahale girişimi başlatmış ancak bu girişim ABD Başkanı Johnson'un yolladığı mektup üzerine gerçekleştirilememiştir.Johnson Mektubu, Türkiye'nin o güne dek kamuoyu önünde tartışılmayan dış politikasını bir tabu olmaktan çıkarmış, özellikle sol kesim tarafından Batı ittifakı eleştirilmeye ve sorgulanmaya başlamıştır. Başbakan İsmet İnönü, Kıbrıs konusunda Batı tarafından yalnız bırakıldığını açıkça itiraf etmiş ve Türkiye'nin dış siyaseti için II. Dünya Savaşı yıllarından beri ilişkilerin dondurulduğu SSCB ile temasa geçerek alternatif oluşturmaya çabalamış ve bu çabaların sonunda Makarios'u destekleyen SSCB'yi kendi tezi olan ``federasyon''a çekmeyi başarmıştır.1964 yılı boyunca Kıbrıs politikası ile muhalefetin büyük tepkisini çeken III. Koalisyon Hükümeti, 13 Şubat 1965'te bütçe, TBMM'de onaylanmadığı için çekilmiştir. 1965 seçimlerini kazanan Adalet Partisi döneminde de Kıbrıs Sorunu devam etmiş ve Ada'daki olaylar 20 Temmuz 1974'teki Kıbrıs Barış Harekatı'na kadar sürmüştür.

After going under the rulership of the Ottoman Empire in 1571, the United Kingdom took over the rulership of Cyprus with the Ayastefanos Agreement in 1878. After the Turkish war of independence and officially being left to the United Kingdom with the Treaty of Lausanne, the island has become a source of problems with Turkey involved since the violent upheavals on the island after the Greek Cypriots request for alliance with Greece (enosis) in 1955. After the London and Zurich Agreements were signed in 1959, Turkey was looked upon as the ?warrantor state? and the Republic of Cyprus was established in 1960. After the year 1962 Makarios the President of Cyprus began to request alterations in the constitutional law and he had corresponded these demands to Turkey. Following Ankara?s definite response of rejection to the offers for changing the constitutional law, violent actions took place within the scope of the Akritas Plan towards Turkish Cypriots in order to apply the changes forcefully.İsmet İnönü who was prime minister of the coalition government formed after the 27th of May, initially followed negotiation with the purpose of defending the Cypriot Turks rights and aimed an intervention to the island during the intense attacks of the Cypriot Greeks but this attempt was hindered by the United States with a letter from president Johnson.Johnson?s letter broke a taboo by bringing Turkeys foreign politics before the public eye and out to discussion. Thus alliance with the west was especially a target of criticism and judgement for the left winged people. Prime minister İsmet İnönü explicitly stated that he was left alone by western alliances regarding the Cyprus matter and for the sake of Turkish foreign affairs he tried to initiate contact with USSR that was put to a pause since the II. World War as an alternative solution. Upon his efforts, he managed to draw the USSR which used to support Makarios to his own side of the ?federation?. The 3rd coalition government that was the target of the opposition with its political approach towards Cyprus throughout the year 1964, withdrew from the TBMM ( Turkish parliament) due to rejection of state budget on 13th of February 1965. The problems of Cyprus continued during the rulership of Adalet Party that won the elections in 1965 and the conflicts on the island took place until the Peace Operation on the 20th of July 1974.