İstanbul`daki Müslim Özel Mektepleri: 1873-1922

Abstract

Bu çalışmada 1873-1922 yıllarında İstanbul'da faaliyet göstermiş olan Müslim Özel Mektepleri araştırılmıştır. Müslim Özel Mektepleri, Türk ve müslümanlar tarafından kendi sermayeleriyle açmış oldukları batılı modelde eğitim veren özel okulları ifade etmektedir. 1839-1876 Tanzimat Dönemi'nde, Darüşşafaka Mektebi'nin eğitime başladığı 1873 yılından önce İstanbul'da Müslim Özel Mektebi kurulmuş olduğuna dair bir belgeye rastlanılmamıştır. 1873 yılından sonra Müslim Özel Mektepleri'nin ortaya çıkmasında ve gelişimlerinde halkın eğitim alma arzusu yanında Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu mali sıkıntılar dolayısıyla yeni okullar açamaması ve mevcut olan resmi devlet okulların nitelik ve nicelik olarak yetersiz kalmaları etkili olmuştur. Ayrıca bu dönemde yabancı ve gayrimüslim okulların eğitim kalitesi açısından olumlu ancak siyasi olarak olumsuz faaliyetleri Osmanlı Devleti'ni batılı eğitim kurumları kurmak zorunda bırakmıştır. Bu açıdan Müslim Özel Mektepleri vatan evlatlarını yabancı okullarda okumakla iftihar etmekten kurtarmıştır. Müslim Özel Mektepleri müslüman çocukların bu okullara giderek dini, milli ve ahlaki terbiyelerini kaybetmemelerini sağlamaya çalışmıştır.Bu tezde, Osmanlı Devleti'nde özel okullar denilince bu okulların sadece gayrimüslim ve yabancılar tarafından açılan okullardan ibaret olmadığını, Türklerin de en az gayrimüslim ve yabancılar kadar köklü ve eski bir özel eğitim geçmişi olduğu belgelere dayalı olarak ortaya konulmuştur. İncelenen 1873-1922 yıllarında Müslim Özel Mektepleri devletten maddi destek almadan resmi okullarla boy ölçüşecek belki belli açılardan daha fazla Türk Eğitim ve kültürüne hizmet ederek döneme damgalarını vurmuşlardır. Günümüzde kullanılan birçok eğitim yöntemi bu dönemde ilk kez Müslim Özel Mektepleri tarafından uygulanmıştır. Dönemin her türlü zorluğuna rağmen Müslim Özel Mektepleri Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde topluma yön verecek bir neslin yetiştirilmesinde önemli rol oynamıştır.

In this study, the Muslim Private Schools which functioned in Istanbul in the years 1873-1922 were analyzed. The Muslim Private Schools represent the private schools opened by Turks and Muslims with their own capitals and giving education on Western model. In the Tanzimat Era of 1839-1876, no document with regard to the foundation of a Muslim Private School was encountered before 1873 when the Darüşşafaka School began education. After 1873, beside people's desire to receive education, the Ottoman Empire's inability to open new schools due to financial difficulties and qualitative and quantitative insufficiency of official state schools were influential for the emergence and development of Muslim Private Schools. Furthermore the activities of foreign and non-Muslim schools which were positive with respect to the quality of education but politically negative forced the Ottoman Empire to establish Western educational institutions in this period. From this standpoint the Muslim Private Schools saved the children of motherland from taking pride in studying at the foreign schools. Muslim Private Schools sought to ensure Muslim children not to lose their religious, national and moral manners by attending these schools.In this thesis, it was revealed by documents that private schools in the Ottoman Empire did not only mean those schools opened by non-Muslims and foreigners but Turks had also a deep-rooted and old history of private education just as much as non-Muslims and foreigners had. Muslim Private Schools of 1873-1922 marked the period by challenging and perhaps serving to Turkish Education and culture more than the public schools from certain aspects without getting any financial support from the state. A lot of educational methods used today were first implemented by Muslim Private Schools in this period. Despite all kinds of difficulties of the period, Muslim Private Schools played a crucial role in raising a generation which would shape the society in the Ottoman and Republican periods.