Lozan Antlaşması sonrası Midilli Adası`nda mübadele

Abstract

Midilli Adası, Cenevizli Gattilusio ailesinin yönetimindeyken, 1462'de Fatih Sultan Mehmed döneminde fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmıştır. Türk hâkimiyeti girdikten hemen sonra müstakil bir sancak olarak teşkilatlandırılmış ve daha sonra kurulan Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti içinde yerini almıştır. Ada'da fetihten itibaren yoğun Türk ve Müslüman nüfus yerleşimi yaşanmıştır. Bu şekilde I. Balkan Savaşı'na kadar Osmanlı hâkimiyetinde kalan ada, 1912 yılında Yunanistan tarafından işgal edilmiş, bu işgal Kurtuluş Savaşı'nın sonuna kadar devam etmiştir. Kurtuluş Savaşı'nın bitiminde Anadolu Rumları, Yunan ordusunun yenilgisinden sonra çeşitli yollardan Yunanistan anakaraya ve adalara kaçmışlardı. Bu göç dalgasıyla ve göçmen yığılmasıyla çok zor durumda kalan Yunan Hükümeti çareyi Yunanistan sınırları içinde yaşayan Türkleri göndererek yerlerine göçmen Rumları yerleştirmede bulmuştu. Ayrıca Türk Hükümeti de yaşanan kötü deneyimlerden sonra artık Rum azınlıkla yaşamak istememekteydi. Öte yandan Batı Devletleri de bölgede kalıcı barışı sağlanması için mübadelenin yapılmasında fayda gördüğü için eğilimleri ve telkinleri bu yöndeydi. Bütün bu eğilimler sonucu Kurtuluş Savaşı'ndan hemen sonra toplanan Lozan Barış Konferansı'nda TBMM ile Yunan Krallığı arasında `Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi'ne İlişkin Sözleşme ve Protokol` imzalandı (30 Ocak 1923). Yine TBMM ile Yunan Krallığı arasında imzalanan başka bir antlaşma ile içinde Midilli Adası'nın da bulunduğu bazı Ege adaların egemenliği Yunanistan'a devredilmişti. Böylece Midilli'nin Müslüman halkı da mübadeleye tabi tutulmuş oldu. Bu tezde, Midilli Müslümanlarının mübadele haberini almaları, mübadeleyi beklerken içinde bulundukları durum, öncelikli ve acil olarak Türkiye'ye nakil edilme nedenleri, Midilli'deki uğraşılarına göre, Türkiye'de tespit edilen iskân bölgeleri, Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, dönemin gazeteleri, Sözlü Tarih Çalışmaları ve Meclis tutanaklarının ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır.Anahtar Sözcükler: Midilli Adası, Lozan Antlaşması, Mübadele, Mübadiller, Ege Sorunu.

Mytilene, while under the rule of Gattilusio family from Genoese, was conquered and annexed to Ottoman Empire in the reign of Fatih Sultan Mehmet in 1462. Shortly after Turkish hegemony, it had been organized as sanjak and participated in the province of Cezayir-i Bahr-i Sefid which was founded later. Since the conquest, high incidence of Turks and Muslims lived on the island. Thus, the island which was under control of Ottoman till Balkan War, was invaded by Greeks and this invasion lasted until treaty of Lausenne.In the end of Independence War, Greeks lived in Anatolia, ran away to Greece, and to Greek islands after the defeat of Greek army. By this migration wave and the flow of migrants, Greek government decided to send Turks in Greece to their land and replace its own public. Besides, Turkish government no longer wanted to live with Greek minority after all these dready experiences. On the other hand, western countries supported the idea of population exchange in order to bring permanent peace.As a result of all these initiatives, shortly after Independence War, Population Exchange agreement' was signed between Greece and Turkish Grand National Assembly in as part of the Treaty of Lausanne (30th January, 1923) By another signed treaty between Turkish and Greek government, some islands including Mytilene entered into domination of Greece. Thus, the Muslims on Mytilene island were subjected to exchange of population too.In this thesis, Mytilene Muslims' intelligency of population exchange, the stituation they were in while waiting for exchange, the reasons of their prompt and initial move to Turkey, housing regions determined according to their attempts in Mytilene were evaluated in the light of Presidency Republic Archive, the newspapers of that time, oral history studies and parliamentary minutes.Key Words: Mytilene, The Treaty of Lausanne, Population Exchange, Emigrants,Aegean Question