Ortaokul fen ve teknoloji ders kitaplarındaki maddenin tanecikli yapısı ile ilgili görsellerin incelenmesi

Abstract

Ders kitapları eğitim ortamlarında öğretmen ve öğrencilerce sıkça kullanılan eğitim araçlarındandır (Sanchez ve Valcarcel, 1999). Bu nedenle literatürde ders kitaplarıyla ilgili oldukça fazla çalışma (Güzel ve Adıbelli, 2011; Kahveci, 2010; Pappa ve Tsaparlis, 2011) bulunmaktadır. Bununla birlikte maddenin tanecikli yapısı konusu ise diğer birçok konu ile ilişkili olduğundan eğitim araştırmacılarının (Griffiths ve Preston, 1992; Ingham ve Gilbert, 1991; Nakhleh ve Samarapungavan, 1999; Boz, 2006) üzerinde çalıştıkları önemli konulardandır. Bu konunun oldukça fazla soyut kavram içeriyor olması (Colburn, 2009) ders kitaplarında konunun anlatımında kullanılan görselleri önemli kılmaktadır (Irving ve diğ., 2006).Bu çalışmada ortaokul Fen ve Teknoloji ders kitaplarında maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ünitelerde kullanılan görseller incelenmiştir. Bu kapsamda MEB'in belirlediği (Tebliğler Dergisi, 2012) ortaokullarda okutulması uygun görülen ve 2013-2014 Eğitim-Öğretim yılında kullanılan Fen ve Teknoloji ders kitaplarından altıncı sınıf seviyesinden üç tane, yedinci sınıf seviyesinden üç tane ve sekizinci sınıf seviyesinden iki tane olmak üzere toplam sekiz ders kitabı seçilmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden olan doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. İlgili ders kitaplarında maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ünitelerde kullanılan analiz edilmek üzere belirlenen 825 görsel, Gkitzia, Salta ve Tzougraki'nin (2011) ile Pozzer ve Roth'un (2003) geliştirdikleri farklı iki ölçeğin birleştirilmesiyle oluşturulan ölçeğin kullanılmasıyla analiz edilmiştir. Çalışmadaki verilerin analizine göre ülkemizde kullanılan yedinci sınıf Fen ve Teknoloji ders kitaplarında maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ünitelerde sayfa başına ortalama 2.75 görsel düştüğü belirlenmiştir. Bu sonuç, ülkemizde okutulmakta olan Fen ve Teknoloji ders kitaplarının maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ünitelerinde kullanılan görsel sayılarının uluslar arası çalışmalarla (Pozzer ve Roth, 2003; Roth, Bowen ve McGinn, 1999) kıyaslandığında, ülkemizdeki Fen ve Teknoloji ders kitaplarının daha fazla görsel içerdiğini göstermektedir. Bununla birlikte tüm sınıf seviyeleri arasında en çok görselin yedinci sınıf Fen ve Teknoloji ders kitaplarındaki ilgili ünitelerde kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, Fen ve Teknoloji ders kitaplarında maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ünitelerinde en çok makroskobik görsellerin kullanıldığı belirlenmiştir. Bu durum konuların Fen ve Teknoloji ders kitaplarında daha çok somut kavramlar üzerinden anlatıldığının bir göstergesi olabilir. Bunun yanısıra belirlenen görsellerin yarısında görsel ile ilgili başlığın veya alt yazının kullanılmadığı tespit edilmiştir.

Textbooks are one of the main tools used frequently by teachers in the classrooms (Sanchez & Valcarcel, 1999). As a result, there are many studies (Arslan, Tekbıyık & Ercan, 2012; Güzel & Adıbelli, 2011; Kahveci, 2010; Pappa & Tsaparlis, 2011; Pedrosa & Dias, 2000) about textbooks in the literature. On the other hand, due to the fact that the particulate nature of matter is related to many other topics in science education, it is one of the crucial topics to study for researchers (Griffiths & Preston, 1992; Ingham & Gilbert, 1991; Nakhleh & Samarapungavan, 1999; Boz, 2006). Moreover including a lot of abstract concepts (Colburn, 1999), images related to the paticulate nature of matter in scince textbooks have an important role (Irving et al., 2006).In this study, images about particulate nature of matter in middle school science textbooks were examined. In this context, three science textbooks for sixth grade, three science textbooks for seventh grade and two science textbooks for eighth grade were selected. All textbooks are accepted by Ministry of National Education to be used at middle schools. Document analysis, which is a kind of qualitative research methods, was used in the study. 825 images about particulate nature of matter were determined from all textbooks. These images were evaluated by using the scale developed from two different scales developed by respectively Gkitzia, Salta and Tzougraki (2011) and Pozzer and Roth (2003). According to the data analysis, 2.75 images per page about particulate nature of matter uses at seventh grade science textbooks. This result shows that the particulate nature of matter in science textbooks used in Turkey include much more images than textbooks used in some other countries (Pozzer & Roth, 2003; Roth, Bowen & McGinn, 1999). Moreover, seventh grade science textbooks have the highest number of images related to particulate nature of matter. In addition, macroscobic images are the most commonly used at middle school science textbooks. This may show that the particulate nature of matter is explained in science textbooks through using concrete concepts. Finally, half of the images about particulate nature of matter in science textbooks do not have any caption.